Nga Kristofer Uiner
Gaboni rrugën nëpër një nga lagjet e shumta të harruara të Tiranës dhe do të ndeshni disa peshore që shitësit kanë vënë në trotuarë si të prisnin aty për drejtësi. Por drejtësia e di manovrën. Kështu është bota. Prapë tregtarët tiranas këmbëngulin.
Ata shesin me pakicë çfarë të mundin. Do t'u shisnin peshën tuaj me koston e një molle dëshpërimi. Ky është pazari i ri i tyre dhe ata nuk kanë turp për presionin që i bëjnë blerësit për pakicën e tyre. Madje dhe qytetarët e një demokracie në zhvillim duhet të bëhen të mençur për të peshuar. Ose mbase jo, po pse të mos e provojmë? Të pretendojmë që peshoret punojnë.
Ajo që të tërheq nga tregtarët e kilove të Tiranës është sesi ndryshojnë ato nga turma vetëm 20 pallate më larg.
Pranë bulevardeve të sapo asfaltuara që shtrihen nga Sheshi Skënderbej, pikëmbështetja e qytetit, zbukurohen të rinjtë e të rejat të veshur me kopje të Armanit dhe DKNY nëpër parqe dhe thonë që ua kanë dhuruar së fundmi. Edhe pse televizionet Italiane trasmetojnë më të fundit për të shquarit dhe të kamurit, janë të afërmit që zihen në Itali se kush të bëjë bella figura (figurë të mirë) i pari. Ndërsa shqiptarët e shpërngulur nuk janë të dëshiruar në Itali, të ardhurat e tyre në euro, të sjella nëpërmejt Adriatikut në transferta bankare, e rrisin ekonominë shtëpiake të fjetur nga plogështia, rryshfeti dhe nga mungesa e një përgatitje profesionale.
Shqiptarët e pas milleniumit të të gjithave klasave sociale ndeshin një panik pune. Papunësia kombëtare zyrtarisht kap 20 për qind edhe pse shifra e vërtetë mbase është më e lartë. Të llogaritur 300.000 shqiptarë janë përtacë dhe shumë të ardhur në Tiranë nuk kanë arsim tetëvjeçar. Shifrat janë trembëse duke marrë parasysh se dy e treta e popullsisë është më e re se 30 vjeç. Në mënyrë ironike, është klasi i mesëm gjysëm i privilegjuari, pjellë e farës diktatoriale dhe që japin para e që lufton më shumë për një identitet: këta janë përtacët me të këqinj të qytetit. Shpresues për euro, ata vërdallosen për telefonin e ri të celularit ose muhabetet e kafenesë. Dhe kafenetë, të dyja edhe shik dhe me kollaro janë plot. Kafja e shoqërisë, një sinonim për ditë të tëra që gjallëron thashethemet dhe debatet, është një ligjshmëri Otomane dhe një kontribut shoqëror Ballkanas. Por përveç këtyre huave Rome, Tirana bashkëkohore nuk tkurret lehtë në një klishe udhëzuese. Ajo reflekton një konvergjencë intriguese dhe frustruese neglizhence dhe dinamizmi që madje dhe progresivistët e vetë stiluar mund të mbrojnë dhe të festojnë.
"Nëse nuk kemi asgjë tjetër kemi joshjen tonë" thotë gazetari politik Mustafa Nano duke buzëqeshur i vranët. Po tymos cigaren e tij të tretë në një bar tek Kullat Binjake, 2 ndërtesa xhami 15 katëshe në qëndër të qytetit. Fascino është një fjalë në italisht që ëmbëlsisht marton intrigën me sharmin. "Shpeshherë shoh përrreth dhe shoh katastrofën që ne jemi. Por herë të tjera kujtoj se çfarë jemi dhe kjo më bën më optimist."
Tirana ka një reformator trendi si Kryebashkiak, Edi Ramën, një figurë autoritare me substanca komanduese i cili nëse fiton vendin e Kryeministrit do ta çojë Tiranën në radarin e Europës. Para dy vitesh, ai u votua si Kryebashkiak i Botës 2004 nga një skemë e të mirave të agjensive të Kombeve të Bashkuara të impresionuara nga zhvillimi i shtrirë urban që përfshinte dekorimin e fasadave të apartamenteve me ngjyrat e Aleksandër Kalder. Rama një artist i arrirë që kaloi disa vite në Paris, afroi ngjyrimet e Tiranës me stilin e JKF: jo përse po, përse jo? Duke pikturuar pika vese dhe shigjeta jeshile në suvatimet e lodhura nuk ishte e lehtë, ai e dinte, por qyteti e meritonte një shtysë morale. Ai instiktivisht kishte të drejtë. Projekti ishte sukses. Edhe pse konkurset e Kombeve të Bashkuara janë një kafe shoqëri më vete, Rama dhe jo kryebashkiaku i Meksikës e fitoi çmimin: Edi Rama Kryebashkiaku i vendosur i Tiranës moçal, Klark Kent i Shqipërisë.
Para Ramës Tirana kishte pak vetura, shumë rrugë të paasfaltuara dhe më pak se 100 drita rruge. I zgjedhur në vitin 2000, ai importoi produktet Italiane dhe zotësinë Franceze për të zbukuruar bulevardet që tani ndriçojnë. Ai krijoi një zonë mode me asfalt dhe xham (qendra e saj quhet Blloku) pranë vilës së dikurshme të diktatorit Enver Hoxha, pluktoratit disiplinist i cili për katër dekada e izoloi vetveten nga kryeqyteti i tij dhe vendin e tij e izoloi nga bota. Parqet zëvendësuan barrakat. Klubet dhe kazinotë u hapën. Gjatë fundjavave, klubet e natës së Bllokut kanë banda që luajnë versionet e Lu Rid "Walk on the Wild Side" e marrin duartrokitje. Njerëzit zbaviten.
I adhuruar apo i urryer Rama është i zjarrtë. Ai e ngriti Tiranën e lodhur duke e marrë dhe shpënë në një shekull të ri. Vetëm Ahmet Bei Zogu, Mbreti Zog i Shqipërisë u përqëndrua kaq vendosmërisht tek nevojat themelore të Tiranës, duke shfuqizuar perçet dhe robërinë në vitet 1920. Zogu u largua nga Fashistët e Musolinit në 1939 dhe kolonistët nxorrën pak objekte të kushtueshme të stilit europian para se të zhdukeshin në një luftë që me shumë mundësi nuk do ta fitonin. Miqtë e ngjasojnë Ramën me Piterin e Madh, carin e mërkurtë të shekullit 18 sipërmarrja vizionare e të cilit dhe moto "bëni si them unë" e bënë një shfaqe të njohur në televizion para se një i tillë të ekzistonte.
Përveç reputacionit të Shqipërisë si një aktore në tregun e seksit, prostitucioni i rrugëve fshihet dhe nuk dëgjohet për shtëpi publike (dhe pse pornografia përhapet me Blue Tooth). Këmbyesit zvarranikë gjenden në qëndër duke tundur tufat me lekë në dorë. Tirana e Ramës është provokuese, por mosfyese, një yllth që refuzon të zbresë në një imoralitet të plotë. Po rigjenerohet.
Xhejn Kramer, autorja e kronikave europiane ideosinkretike për Nju Jorker që nga vitet 1970 shkroi në mënyrë delikate për Ramën para një viti. "I vëllai tha se [Rama] mbijeton në elokunecë, intensitet dhe nga një dhunti e gjepurave," ajo shkroi për rezistencën e Ramës gjatë viteve të Hoxhës. Tani - shtoi ajo, i frymëzuar nga ana e tij artistike "mbase ai po mbron një botë që do, nga një botë që nuk ka patur kohë të rregullojë".
MBASE NUK ËSHTË AQ LEHTË. Kullat e larta janë shenjat dalluese të Tiranës. Disa janë të pambaruara, të tjerat kanë mbaruar por janë boshe, disa janë braktisur nga shpirtrat. Ato dallohen dukshëm nga rrobat që tregtarët e rrugës tregojnë në gardhet me alumin të bëra për të mbajtur larg të tjerët të futen brenda shesheve të ndërtimit. Qentë e rrugës të dobët popullojnë ndërtesat dhe ushqehen me plehra.
Kur lagjet e varfëra flirtojnë më qendrat tregtare, qofshin në Rio ose Baku, paradoksi e bën progresin të kruhet. Tirana që funksionon jashtë normave të kuptuara të pronës private, ka një përllogaritje 12.000 banorësh për kilometër katror, që funksionon për afro 10 njerëz për dhomë. Ende ndërton monumente shik boshe.
Prapë metropoli mundet të përfitojë nga këto të meta të kopjuara. Industria e çdo lloji kundërvepron plogështinë dhe rrënjos evolimin me optimizmin jo ballkanik. Injoroni ndërtesat bosh. Injoroni që industria e ndërtimit, burimi i vetëm i qëndrueshëm i parave të qytetit me shpresë është i korruptuar. "Mendoj, pra ekzistoj" shkroi Dekarti. Varianti i Tiranës është "Ne ndërtojmë, pra mund të jemi". Qytetet në tranzicion marrin ç'të mundin për të reklamuar lëvizjen.
Ka gjithashtu një nënshkrim Mekluhanesk ku ndërtimi është gjuhë dhe alfabet, një mesazh i mezi deshifruar rreth formës së të ardhmes. Tirana është Amerika e viteve 1970, një qytet pritë i Geri Kuper me të jashtëligjshëm dhe bastexhij. Për të ndërtuar, nevojitet një leje. Për të marrë leje nevojiten miq politikanë. Për të jetuar, për një mercedez dhe mbase për një të dashur (ose disa duke përfshirë një që vesh një bluzë me shkrim "Queen me Up" (bëmë mbretëreshë) nevojiten miq me influencë dhe një zotësi për lajka.
Absolutizmi material ka kuptim pas Hoxhës, të cilit novelisti i shqiptar Ismail Kadare iu referua si i vetmi "Lider" duke shtuar shtresa mistike për një njeri vërtet të pazakontë. Preardhja e Luftës së Ftohtë të Hoxhës ishte jo pa të meta. Ai luftoi fashistët dhe Nazistët gjatë Rezistencës shqiptare. Më vonë, ai duartrokiti dhe zbatoi fortësinë brutale Staliniste. Por vdekja e Stalinit e depresionoi liderin dhe ai u kthye në Dr. Dashuri e Çuditshme, me një vend në xhepin e tij. Në 1967 ai e deklaroi Shqipërinë një vend ateist, që mbeti ashtu për 23 vjet.
U desh një dekadë e tërë, Hoxha vdiq në 1985- para se Shqipëria e tokave jo pjellore që vendoste një rend të dytë funksional (disa e mohojnë që kjo të ketë ndodhur). Rendi i dytë i ngjante të parit. Një kryeministër i hershëm u emërua kundërmueshëm si Fatos Nano, një komunist profesionist i rilindur socialist. Edhe tani, shumë zyrtarë shqiptarë janë ose komunistë të mëparshëm ose disidentë të korrigjuar. Shumë gazetarë, të paktën të besueshmit janë intelektualë të irrituar të detyruar për të kritikuar autoritetet. Të tjerët janë varfërisht të trajnuar për të bërë ofertën e botimeve të Gazetave të Verdha që kanë trille të lira (dhe influencë) nga kundërshatarët e frikësuar. Është një skenë e huaj. Hajdutë me kostume biznesmenësh konspirojnë me ndërtuesit kombëtarë të mirëfilltë për të bërë ligjet në mënyrë që të funksionojnë në favor të tyre. Shqipëria është një bordell rrezikues.
Pastaj është çështja e infrastrukturës, një koncept bazë që rrethon arritjen e kufijve të modernizimit. Uratat më të fundit të infrastrukturës zbresin nga Amerika e orientuar nga rritja e viteve 1950 ku planifikuesit e Bregut Lindor të zellshëm për të kapitalizuar fitimet e Luftës së Dytë Botërore bënë një zgjerim urban në një idhull politik. Qytetet dhe periferitë me shtëpi të pastra me kuzhina të këndshme dhe përzierje buzëqeshjesh u shitën si kundërhelm jo ushtarak për komunizmin. I ri ishte mirë, më i ri ishte dhe më mirë. Rikrijimi i zhvillimit urban varej nga planifikimi, zonimi, manipulimi i zgjedhjeve dhe sigurimi i shtrirjes sistematike të utiliteteve të rrjetit energjik. Vetëm një rishpikje ndihmoi Europën Perëndimore të Pasluftës (i hedhur poshtë, plani Marshal ishte valencë kundrejt komunizmit të shitur si rimëkëmbja Europiane) Amerika gjuante domethënien e saj nëpërmjet teknologjisë.
Ky ishte frontieri para Kufirit të Ri të Kenedit dhe s'ishte pa skeptika. Ekonomisti Xhon Kenth Galbreith u shqetësua se matufepsja pas zhvillimit tek konsumatori do të mbyste moralin shoqëror. Por edhe liberalizmi nevojit tuba dhe fije. Qytete shumë të vogla u përhapën drejt horizonteve më parë të errëta, më vonë të zyrtarizuara si periferi. Infrastruktura e bëri të mundur, edhe kur kishte komuniteteve rurale. Uji dhe drita shkonin në vende të largëta. Shkollat u ngritën dhe numëronin një kolonë më tepër. Komunitetetet, tregtia dhe raketat u zhvilluan.
Tirana nuk kishte kulla silosi të asnjë lloji. Kishte pak shkolla të reja dhe lagje të rindërtuara, por popullsia e tyre ende kërkon më tepër akses për "punët" të cilave Gelbreith u referohej. Përgjigjet e huaja për dëshirën e zjarrtë duken të thjeshta: fito me ndershmëri. Ambasada e SHBA, Banka Botërore, Kombet e Bashkuara dhe shumë shqiptarë vetë e lidhin begatinë me planifikimin metodik. Nuk ka mungesë realizmi intelektual. "Nga të gjithë zhvillimet e 15 viteve të fundit" - tha një diplomat Amerikano Verior, "më habitëse është që Shqipëria është bërë një komb".
"Ose është?"
Paralajmërimi është autoritar.
Si një vend "në zhvillim" ose " në tranzicion" Shqipëria mbrohet nga treguesi ose thënë më mirë përkohëshisht po vaksinohet nga kriticizmat e mangësive fiskale dhe shoqërore. Këto janë avantazhet kalimtare të një ekonomie formale të strehuara në një shtet formal. Statistika të sakta në lidhje me çështjet thelbësore mposhten nga një amalgamë tinzare konfuzioni dhe plogështie. Një zyrtare e Ambasadës Amerikane në Tiranë, tha në konfidencë se ëndrra e bashkëshortit të saj ishte të shkruante numra në shtëpitë dhe apartmantetet që nuk i kanë. Meqë kjo zyrtare largohet në korrik ëndrra e tij s'do ti plotësohet. Por një vit tjetër nuk do të këtë ndryshim. Në Tiranë, ajo që sheh dhe që bën për vete me çdo mënyrë - jo çfarë mendon që të është premtuar ose që beson se ke - është ajo që merr. Adresat janë pothuaj si rregullat fiskale.
INFRASTRUKTURA ËSHTË RREZIK PASI TIRANA u zhduk për rreth një gjysëm shekulli. Mosbesimi i Hoxhës për një botë në lëvizje e futi Tiranën në një frigorifer (nga fundi i rendit të tij ai ofendoi komunizmin Rus dhe Kinez, duke i përjashtuar të dyja). Pjesërisht Çausheskan pjesërisht Sulltan, posesiv dhe hileqar ai ishte dhe sentimental dhe i djathtë, një parregullsi mikse. Shqipëria duhej ruajtur e pastër thoshte ai. Ky ishte komunizmi otoman i një ideosinkretiteti mosbesues dhe hileje pa fund. Trashëgimari i tij i zgjedhur, Mehmet Shehu vdiq mistershëm në 1981- një ngjarje që autori Kadare trajtoi në librin e tij të fundit "Trashëgimtari". Vetëvrasje, shpjegimi zyrtar ishte i diskutueshëm.
Tirana ishte një pëshpërimë për planetin, popullsia e saj urbane njihej pak. Kjo e bëri përplasjen me shekullin e 20-të më çoroditëse. Fshatarë të rrënuar zbritën nga mali në qytete duke e bërë Tiranën si lagjet e varfëra Braziliane me strehime të përkohshme. Shumë pak tani e dinë ku jeton shumica. Utilitetet maten nga inspektorët që taksojnë të pasurit për ato që s'paguajnë të varfërit. Energjia "vidhet" dhe taksat kombëtare dhe lokale kanë kuptim vetëm në abstrakten. Standartet, për mish të freskët ose materiale ndërtimi anti sizmike janë shpesh në sytë dhe xhepat e spektatorëve. Qyteti është një kult i ndërrimit të besnikërisë më shumë jo formale dhe shumë personale. Projekte të mëdha marrin prioritet nga zhvillimi i bizneseve lokale pasi ka më shumë para të përfshira në qytete dhe pak aty mund të flasin për interesa të përbashkëta. Kur skenaristët Holivudianë kishin nevojë për një shtet ballkanas për të përmbushur nevojat e pushtimeve interesante në filmin "Wag the Dog" ata zgjodhën Shqipërinë. Që do të thotë literalisht "Vendi i Shqiponjave. Të gjithë dini për Kosovën, Amerikën e viteve 1990, projekti i riblerjes. Por genocidi nuk ishte zbavitës. Kush dinte diçka rreth Shqipërisë përvec asaj zbavitje të vagabondëve" Kujt i duhej?
Goxha pyetje.
Normat e Tiranës bazohen në realizmin magjik Ballkanas (Rama s'do të ishte dakort). Bashkimi Europian është vite drite larg. Kur investon në Shqipëri e bën aq pa mendje si për ta përfshirë veten në një vend Amerikano Jugor. Dollarët numërojnë mbi euron, periudha 1960. Shumë makina dhe kamionë djegin karburant të dëmshëm (rreth 1 € një liter në lek shqiptar) dhe vërdallosen duke lënë re tymi. Shumë pompa karburantesh janë të lëna nga italianët e që shkruajnë lira. Zëvendës Ministri i Energjsë së fundmi lajmëroi se 80% e karburanteve në Tiranë janë të paligjshme dhe se ato rrezikonin mbylljen nëse "pronarët" nuk plotësonin standartet e karburanteve. Kjo është si të kërcënosh ushqimoret për mbyllje: është krenare dhe e padetyrueshme.
Policia është e gjithëpranishme, duke i fryrë bilbilit në trafik dhe duke bërë me gjeste. Shumica e popullsisë pijnë duhan. Ngisni 20 km në lagështirë, netëve me mjegull drejt Durrësit dhe detit dhe do të kaloni një sërë hotelesh moderne me shenja ftuese për fjetje dhe pica - ka dhe një Hotel Kalifornia. Kush ështe brenda? Mbase asnjë. Hotelet nuk janë ndërtuar për një klientelë, por për të qarkulluar para të nxehta. Ndërtimi është konsumimi i shquar Shqiptar. Pak e refuzojnë luksin e perifrazimit të një aksiome amerikane: nëse e ndërton ata do të vijnë. Por nuk vijnë. Ende të paktën. Kur fuqia është e shëndetshme (shpesh dridhet, e sëmurë më aritmi urbane) hiper qyteti ndriçon aq larg sa energjia, duke u zhdukur si kodrat e mëdha në veri.
Shumë markete me turne shesin, shumë tregje të zeza shesin frigoriferë, lavatriçe, kondicionerë që vijnë nga deti nga Italia dhe Greqia (mundet të gjesh një kuti verë të vitit 1980). Eksportet janë ulur pasi Shqipëria nuk ka standarte për të akorduar të mirat e saj. Prodhon sheqer dhe tekstile, por blen 4 herë më shumë sesa shet - 1 bilion $ importe dhe 250 milion $ eksporte. Italia dhe Greqia dominojnë tregjet, Greqia me tepër.
Nuk ka McDonalds (Pica dhe burgerat tek Kolonat kanë një hark të artë), nuk ka Burger King ose pulë të pjekur Kentucky, korporatat stabilizuese kanë larguar ekskluzivitetin në Europën Lindore pas 1989. Rregulloret i mbajnë larg konkurentët e mëdhenj. E njëjta histori: Kush e di nga vjen mishi? Kush i garanton shpendët lokalë? Kush e zbaton higjenën e Komunitetit Europian?
Komike, mbase; qesharake, jo.
Turistët janë thashetheme. Dy herë në javë, British Airways fluturon nga Londra në Tiranë, e vetmja rrugë ajrore (Aeroporti Ndërkombëtar Nënë Tereza) dhe një avion Alitalia fluturon çdo ditë nga Roma, 55 minuta larg. Por pasagjerët janë ose shqiptarë ose biznesmenë vizitorë që kalojnë orët në mbledhje ose në qendrat e internetit falas. Kartolinat mezi gjenden dhe stampat po ashtu. Nuk ka dyqane suveniresh, sepse nuk ka suvenire. 20-vjet të hequr nga psikoza anti të huajve e Hoxhës, Tirana mund të jetë qyteti më origjinal në Europë. "Joshës - tha gazetari politik Mustafa. Jo aq joshëse "- shtoi ai. Kontradiktat perfekte.
"Tirana dikur ishte një qytet i vogël. Sot është një qytete fshat, një miks urban dhe rural" - thot Remzi Lani, drejtori ekzekutiv i ISHM, Instituti Shqiptar i Medias. Ai përshkruan kryeqytetin si torta e dasmës të shtresave arkitekturore: Otomane, Italiane, Ruse, Kineze me secilin stil që përfaqëson një të kaluar kokëfortë. Një bashkësi surealiste. Lani e quan "Jo qytet, një përbindësh".
Përbindëshi flë si mbi gjemba. Titujt në anglisht në Albania Daily News, një e përditshme përmbledhëse e llojeve, i kanë një borxh fatkeqsisë. "Ushqime të Skaduara, 230 ankesa në tre muaj" lexon njëri. "Rezultatet e Shëndetit Janë Pas Atyre të Raporteve të Vendeve Europiane"- tha një tjetër. "Karrige Bosh" kronikat frëngji për arsimin kombëtar. Diku tjetër, ja ku është, "Mik i Politikanëve të shquar të burgosur" dhe "Parregullsi të zgjedhjeve të fundit elektorale" së fundmi dhe më ankueshëm "Rreth 20% e fëmijëve të Abuzuar Fizikisht".
Pyesni këdo sesi një punë në vazhdim aq e pasur dhe e madhe dhe në rrethana personale dhe me asgjë për të shitur mund të justifikojë rrethanat e saj dhe përgjigjen: para të pista. Përfshin rryshfete ndërtimesh, larje parash, skllevër seksi, trafik droge, dhe çmime fikse të telefonave celularë, pa ndonjë rregull të veçantë. Vodafon dhe operatori lokal AMC (të themeluar me para Shqiptare dhe Greke) monopolizojnë tregun e telefonisë celulare meqë ka pak linja tokësore. Një liçensë e premtuar e tretë nuk është parë ende. Kritikët thonë që tarifat qelben me marrëveshje të fshehta dhe rritje çmimesh.
Ta dëgjosh, Shqipëria është strehë e veseve dhe Tirana shtëpi për rrugaçë ambiciozë që merren me metodat e Robin Hudit dhe vënë origjinalitetin para etikës. Si aleat amerikan, një demokraci në zhvillim dhe zbatuese e shumë gjërave korrekte në frontin diplomatik, Shqipëria justifikon shumë mënyra të saj. Është tej rrjetit Mishelin. Nuk merr karta krediti. Ruan qafën kur kërcënohet. Mos u tallni me të.
Por e kundërta e ka një anë të kundërt. Kur duket se askush nuk interesohet, Shqipëria qan për mungesë vëmendje. Kështu rrethi Ballkanik i keq ardhjes ndaj vetes nuk thyhet.
Ah, po energjia e të tërës.
SHPËTIM NAZARKO TREGON HISTORITË E EDI RAMES. Në fakt të gjitha historitë e tij janë të mira. Saktësia e tyre mund të vihet në pyetje, por ballkanasit tregojnë shumë lirika menjëherë, duhet t'i dëgjoni të gjitha.
Nazarko, 47 vjeç është ndër të tjera një kampion shahu dhe fizikan. Ai publikon të përjavshmen ABC, që e nisi vjeshtën e shkuar. Gazeta duket si e përditshme e të majtës Franceze Liberation, e ngjyrosur në faqen e parë dhe me akuza si tituj. Nazarko është një mendimar helegjan që beton Balzakun dhe Tomas Man dhe që e ka ndarë botën. Kuzhina është energjia. Shqipëria mund të jetë një aktore e vogël globale,- thotë ai, nëse mëson të përfitojë nga përleshjet me gazin natyror dhe naftën të tallura nga Gjermania, Rusia, dhe Shtetet e Bashkuara. "Jemi një urë" - thotë ai duke cituar lidhjen Kaspik - Adriatik. Por ne nuk e shfrytëzojmë këtë. Njerëzit flasin për rendin e ri Europian. Nuk është i ri. Flitet ende për burime energjie dhe për territoret që i furnizojnë ato".
Nazarko pretendon se shumica e medias shqiptare posedohet dhe kontrollohet nga biznesmenë që përdorin gazetat dhe stacionet televizive për sistem levash të favoreve të parave dhe thyerje ligjesh. Tregtarët dhe ndërtuesit janë shpesh pronarë dhe kompanitë celulare reklamues. "Gazetat janë për biznes" thotë ai. Shumica e tyre janë të pista".
Ai përdor fjalën italiane sporco. Banorët e Tiranës kanë qënë për dekada të huaj për televizonet italiane dhe disa e ndërrojnë gjuhën. Ai e përdor shpesh këtë fjalë. Shumica luajnë lojë të pisët, - thotë Nazarko, por unë jo. Prandaj unë jam i varfër e ata të pasur. Jo aq, meqë Nazarko ka një dyqan printimi librash dhe kontrata me çekë. Tirana ka mbi 25 gazeta. Shtypi mund të kompromentohet nga një qëndrim purist, por është i bollshëm. Shpëtim Nazarko dhe vëllai i tij drejtues i nje talk Show, Mentor Nazarko drejtojnë ABC-në, zyrat e të cilës janë në një rrugë të pistë pranë një dyqani që shet veshje për gra.
Fjala për vëllezërit Nazarko është se ato nuk mund të blihen, që në Tiranë është pothuajse e çuditshme. Me të gjitha masat objektive është edhe e saktë, që është e rëndësishme.
Megjithatë jo të gjithë simpatizojnë Piro Mishën që dikur punonte me filantropistin Xhorxh Soros dhe tani drejton Institutin e Dialogut dhe Kulturës (IDK) që është organizatë joqeveritare me qendër në Tiranë që mendon se Shpëtim Nazarko është "shqetësues" duke aluduar për një sërë udhëtimesh të pastërvitura teorish që Nazarko reklamon si fakte.
Nën regjimin e Hoxhës, Shpëtimi robtohej në industrinë e naftës. Jeta ishte e vështirë, kurrizi i tij ende vuan nga punët e krahut. Ai dhe vëllai mbanin prindërit e moshuar. Kur mjegulla komuniste u largua, Shpëtimi hapi një gazetë, Dita Informacion të cilën e drejtoi deri në vitet 1990. Mentori erudit dhe i zgjuar udhëtoi në Itali ku fitoi një diplomë kolegji që e largoi dhe nga vëllai i madh. Në televizion Mentori respektohet për pyetjet e mençura. Kujdesi i tij gjenial fryn një anë të pamëshirshme që ai mund të përdorë për të kthyer në realitet miqtë e tij nga oratoria.
Shpëtim Nazarko është prerë nga intelekti Ballkanas i përhapur. Ai është i shumë besuar. Ai e quan Tiranën një qytet "orientalësh paganë" dhe nget një Mitsubishi Pajero të lodhur përmes një trafiku tmerrësisht të rënduar. Ai shpejt mund të gëzohet si i tërbuar pas Edi Ramës. "E sheh këtë rrugë të asfaltuar? Rama - thotë ai. "Përpara ishte gjithë gropa. E sheh këtë trotuar dhe sesi është zgjeruar rruga? Rama. Ai është i çmendur! Ai është gjeni. Është i shkollës së vjetër, si një diktator."
Pasthirrmat janë çarmatuese qëkur Rama dikur donte të zgjeronte rrugën e Nazarkos në kurriz të shtëpisë së tij. Ramës i pëlqen të zgjerojë. Nazarko e tregon ndodhinë me nota komike. "Bashkia vendos se dëshiron të zgjerojë rrugën time për një korsi tjetër makinash, prandaj i thotë banorëve që duhet të heqin dorë nga 2m, që do të thotë të heqin dorë deri 2m nga pronat e tyre. Mendojeni: ti ke një pronë dhe Bashkia vjen e thotë "Duhet të hiqni dorë nga 2m. Nuk keni zgjedhje". Nazarko i ulëriste Ramës që njëkohësisht është mik kundërshtar dhe shok i Tiranës. Nazarko tregon mesazhe - Kryetari i telefonon ndonjëherë pasmesnate, për të biseduar dhe për të bërë pyetje filozofike. "Rama nuk pushon kurrë" - thotë Nazarko. "Ai është gjithmonë jashtë natën, duke kontrolluar, kontrolluar, duke parë.
"Por Rama nuk do të lëvizte tek 2m. Pa përjashtim, tha ai. Nazarko duhej ta shkurtonte tokën, Ky ishte ligji.
Diskutimi u shkallëzua në një grindje verbale që u kulmua në një përplasje në një bar hoteli. I do 2 metrat - tha Nazarko, atëherë paguaji 1 milion $. Rama e kërcënoi dhe lajkatoi derisa arriti një rrugë ballkanase pa krye. Nazarko thotë duke shkelur syrin - E pashë në sy në atë pikë dhe thashë "Rama, nëna ime do të vdesë në atë shtëpi."
Mbase Rama e dinte që prindërit e moshuar të vëllezërve Nazarko jetonin në atë shtëpi ose mbase e kishte kuptuar. Kryetari u zbut. Tani në rrugën e Nazarkos, një shtëpi është 2m më përpara, si një makinë për të prishur muret.
"Çmenduri, jo?"- thotë Nazarko.
Jo më çmenduri se ç'ka ndodhi nëntorin e kaluar. Mungesë e akumuluar reshjesh. Shqipëria varet nga impiantet hidroelektrike dhe vendi u la pa energji 16 orë në ditë. Kufizimet zgjatën me javë dhe tmerruan investitorët. Ato ditë ikën, menduan ata. Gabim.
SHQIPËRIA DREJTOHET NGA NJË NJERI I QUAJTUR SALI BERISHA, një kirurg kaustik zemre më prejardhje nga Veriu i Shqipërisë, pranë Kosovës që udhëheq Partinë Demokratike. Kritikët nuk shohin se çfarë ka ajo demokratike, por kjo është një gjëzë e vjetër. Partia Demokratike fitoi zgjedhjet elektorale që u deshën 2 muaj për t'i shpallur rezultatet. Deri tani ai është sjellë në mënyrë kapriçoze duke u grindur dhe folur me fjalë të mëdha. Në Dhjetor 2004, Shqipëria firmosi një marrëveshje shumë million $ për ndërtimin e një rrjeti nafte transporti Ballkanik që do të kalonte nga qyteti bullgar Burgas në Detin Kaspik në ujrat e Shqipërisë në portin e Vlorës. Naftësjellësi i njohur si akronomi AMBO (Naftë e Shqipërisë, Maqedonisë dhe Bullgarisë), kap vlerën 1, 2 bilion $ dhe pritet të lëvizë 750.000 fuçi të papërpunuara në ditë. AMBO mbështetet nga marrëveshja e regjistruar e Shteteve të Bashkuara dhe ka patur punime për më tepër se një dekadë. Por, Berisha po rimendohet. Ai është tallur me Gjermaninë, gjigandin rus Gazprom, duke kërkuar rrugë alternative. Projekti AMBO është në pritje.
Pse të rrezikosh një marrëveshje të bërë. "Megalomania", thotë Nazarko. "Ai (Berisha) duket se është i madh, duke bërë ujdi me Amerikën dhe Rusinë, për të qenë në mes. Por kjo është e rrezikshme. Kjo është marrëveshja më e madhe dhe naftësjellësi më i madh. Nuk mund të kërkosh rritje ekonomike në të njëjtën kohë të ndryshosh anë". Në mbrojtje të tij, Berisha një zyrtar i Partisë kryesuese në ditët e fundit të Hoxhës (drejtonte sistemin spitalor) e tha që kishte planifikuar naftësjellësin që të sillte zhvillimin e turistik të Vlorës. Kjo shihet si e pasinqertë.
"Turizmi ?" - përgjigjet mosbesuesi Andis Harasani, një deputet socialist. "Si turizëm? Pse turizëm? Përse dikush duhet të vijë këtu? E vërteta është se nuk kemi planifikim ekonomik real. Janë vetëm terma të modës."
Ironikisht, socialistët ishin të parët që e zhvilluan turizmin si burim të ardhurash. Ata parashikuan bregun e Adriatikut si një të ardhme të shndritshme për restorante dhe kazino "për të tërhequr amerikanët"- thotë Harasani. Ideja ngjasonte me atë të promovuar nga asistentë liberalë të diktatorit spanjoll Francisko Franko në vitet 1950, kur një zhvillim i plotë filloi në Kosta Brava dhe në Kosta del Sol. Spanja kishte nevojë për dollarë. Torremolinos dhe Marbella lindën.
Realisht, Shqipëria e 2006 nuk është Spanja e 1956. Brigjet e Spanjës ishin primitivë por të elektrifikuara. Ashtu si pararendësit e tij, Berisha propozonte resorte me vakuum utilitetesh. Pjesa më e madhe e bregut të Adriatikut, jo si Kroacia, është e vështirë në terren për makinat. Anije mesdhetare ndalojnë, por nuk zbarkojnë pasagjerë.
"Shqipëria është spital i madh mendor, një roje psiqike", qesh Nazarko.
Berisha e ka drejtuar vendin 3 herë, 2 të parat ishte president. Mandati i tij i dytë përfundoi në 1996 me rënien e zjarrtë të skemave piramidale të falimentimit të një vendi tashmë të dëshpëruar. Me bankat në mituri, "tregtarët", piramidalë i ofruan Shqipërisë një mundësi për të dyfishuar depozitat afatshkurtra. Firmat e Pasurive të Paluajtshme gjithashtu hynë në tregun piramidal, duke premtuar 30% interes. Shumë kompani kishin kontrata mbresëlënëse dhe garantonin ligjshmëri. Berisha i lejoi të vepronin duke shpresuar të përziente shpenzimin.
Ëndërra për dividentë të menjëhershëm i bënë vulnerabël shqiptarët. Punët ishin të rralla; emigrimi me shumicë kishte filluar; embargo i Jugosllavisë, nga Kombet e Bashkuara filtronte paratë e pista nëpërmjet sitës shqiptare, që hapet në Shqipëri dhe Mal të Zi. Një skemë piramidale është vampirëzimi i ushqyer me para të freskëta dhe aktorë të rinj. Shtrirja e koncentruar garanton dividentët. Në këtë rast organizuesit u kapën nga paniku. Kapitali i ndaluar shteroi me fundin e embargos Jugosllave. Organizatorët piramidalë morrën paratë dhe ia mbathën. Kursimet e jetës u zhdukën. Shkrirja i pastroi kohët e para. Leku ra, çmimet u ngritën 30 %, protestat shpërthyen. Berisha korri furtunën dhe u largua nga detyra herët në fillim të mandatit të dytë.
Pasuesi i tij ishte ish-komunisti Fatos Nano një njeri i Qejfit që qeverisi qeverinë e tij të parë në fillim të viteve 1990. Ashtu si përkrahësit e ashpër të Berishës, socialistët e tij u rishfaqën burokratë të periudhës së Hoxhës. Për një kohë, të dy tregtuan vendet si Bulent Eceviti Turk dhe si Sulejman Demirel në 1970 dhe 1980. Aty në mes Shqipëria u drejtua nga mbrojtësit e rinj, duke përfshirë njërin, Pandeli Majkon që fitoi postin e kryeministrit në 1998 në moshën 30 vjeç.
Por të menduarit ekstravagant të Nanos shqetësuan ata që njihnin ligjshmërinë e italianit Betino Kraksi. Një kometë socialiste e viteve 1980, Kraksi u rrëzua nga korrupsioni dhe vdiq në një azil Tunizian në 1999. I vetë ndërgjegjshmi Nano u shfaq në jetën e lehtë. "Në Monte Karlo, ai kishte qënë në kazinotë duke filluar që nga 18" - tha Nazarko, i cili skeptizicimin e Nanos e përkrahte. Në kohën që Socialistët e Nanos konsoliduan pushtetin në 2001, ndërtimi po lulëzonte dhe investitorët grabitqarë ishin kudo. Tenderat vuloseshin pas dyerve të mbyllura.
"Nano u bë lakmitar"- that Nazarko. Kishte femra, festa dhe shumë baste. Si në Italinë e Kraksit socializmi u pre. Kur ekonomia ngeci, Nano u fajësua dhe më në fund iku. Auditet e telefonit të tij celular tregonin fatura 70.000 dollarëshe.
Kokëforti kirurg i zemrës Sali Berisha - i papenduar si gjthmonë. Kthimi i tij frikësoi progresin. Aq domethënëse sa kthimi i Berishës megjithatë ishte përjashtimi i Nanos si lider Socialist. Emri i të riut tingëllonte i njohur: Edi Rama.
Tashmë, Berisha 62 vjeç dhe Rama 42 drejtojnë. "Njeriu i shpellave që njihet me laptopin e mërzitshëm" - thotë Erion Velaj, drejtor ekzekutiv i MJAFT, një OJQ që do që Shqipëria të ketë duar më të pavarura. MJAFT varet financarisht nga shqiptarët që jetojnë jashtë, investitorë hollandezë dhe investitorë skandinavë. "Berisha është një figurë negative që transmeton energji negative" -thotë Veliaj. "Ai do të ishte udhëheqës i madh lufte. Është shkatërrimtar".
Në mënyrë shkatërruese ka kundërshtuar planin modernizues të Tiranës së Ramës duke thënë se dyshon që kryetari mashtron, një deklaratë që ai favorizon po aq sa Rama zgjerimin e rrugëve. Shënjestra e fundit e Berishës është Prokurori i Përgjithshëm, Theodhori Sollaku. Berisha kokëfortë me inati insiston që prokurori është i përfshirë në krim. Të tjerët thonë që ai dëshiron ta burgosë me dëshirë, por Sollaku nuk do ta lejojë atë. Zgjidhja e Berishës: të krijojë një komision që të zbojë Sollakun. "Berisha është një tribal" - thotë Misha i IDK-së. "Duke folur gjithnjë për krimin dhe kriminalitetin ai thekson aspektet më të këqia të Shqipërisë për botën".
Nëse Socialistët kundërshtarë të Ramës fitojnë zgjedhjet e ardhshme lokale, kryebashkiaku do të kandidojë vendin e punës së Berishës. Një rindërtim i tillë do t'i jepte Shqipërisë pamjen e saj të re në një dekadë.
Ideja nuk e bezdis shkrimtarin Mustafa, që lodhet së shkruari të njëjtën histori. "Ky është një vend ky klasat drejtuese, në të gjitha krahët, nuk kanë qënë të afta të manaxhojnë punët. Mund t'ia vini fajin ndërtuesve apo kompanive të telefonave celularë sa të doni, dhe ata kanë fajin e tyre. Por është qeveria ajo që duhet të japë shembullin dhe të marrë në dorë drejtimin e punëve". Mustafai propozon një "nisje zero" amnisti për të gjithë shkellësit fiskalë" për ta filluar vendin nga pikënisja". Alernativa është kaos në të ardhmen e parashikueshme" -thotë ai. Italia e Kraksit adoptoi masa të ngjashme në vitet 1980 për të fituar taksat e humbura dhe për shpenzimet". Vetëm një falje mund të bindë tregtarët e tregut të zi të pastrohen, - insiston Mustafai. Qëkur Mustafai njëherë e turpëroi në televizion Berishën duke i thënë - "Ti je një komunist i vjetër dhe ata nuk ndryshojnë kurrë", nuk ka të ngjarë që këshilltarët e Berishës t'i kushtojnë vëmendje. "Pa një shtet të fortë, ulëret Berisha: nuk ka siguri".
Është një pranim ballkanik mbi helmin e Aktit Patriotik.
Remzi Lani i Institutit të Medias është i dërrmuar. "Njerëzit e një kombi kanë të drejtë të presin 5 gjëra nga qeveria: energji, ujë, rrugë, shkolla dhe spitale ku të çojnë familiarët e tyre. Të gjitha këto në Shqipëri janë katastrofë. "Sloganet e zgjedhjeve të Berishës, vëren Lani ishin "Koha për ndryshim" më vonë e apdatuar "Koha për Ndëshkim" një referencë për hakmarrjen e teprimit të Nanos dhe ato të tjerëve. "Politikanët tanë janë fëmijë. Para se ne të fillojmë të mendojmë për Europën kemi nevojë të mësojmë të flasim me njëri tjetrin. Slogani i vërtetë duhet të ishte: "Koha për Zhvillim".
Ai tha fjalën magjike: Europë.
PRANË KATERDRALES ORTODOKSE TEK RRUGA E ELBASANIT, Elena Basha pikturon me ngjyra uji. Era i shpupuris një tufë letra që ajo me qetësi i mbledh dhe i vë nën një copë druri. Ajo është diku gjatë skarpateve të Lumit Lanë, një hendek me formë V i ngushtë që rrjedh në bar të gjelbër për kilometra. Sot, ajo admiron pirgje resh që çojnë shi drejt detit. "Ndotja e bën të vështirë t'i dallosh ngjyrat" thotë ajo. "E bën ajrin të kaftë. Të duket sikur po e pin."
Tirana mund t'i shqetësojë frymëthithësit e Bashkimit Europian. Karburanti i shkatërron mushkëritë. Lyra mblidhet në pore, lotë dhe aroma e improvizuar e kafeneve dhe i nxehti refuzojnë një aromë shtëpie që sjell fllad. Basha 24 vjeçe po ngjyros pemët. Pranë është qëndra e policisë shtetërore që një firmë gjermane po rimodelon falë një granti të Bashkimit Europian me vlerë 1.22 milion €. Burokratët e Brukselit shpesh aludojnë për Shqipërinë kur flasin për shkallën e tretë të shtirjes se Bashkimit Europian. Bisedimet megjithatë tingëllojnë të forcuara. Nga llogaritja e 3.2 milion njerëz të Shqipërisë, një e katërta punon si emigrantë në kombet e tjera të Europës.
Midis tyre është edhe Maja motra e madhe e Bashës, një kamariere në një Bar të Italisë. Dërgon në shtëpi rreth 500-euro në muaj tek Elena dhe mamaja- babai u ka vdekur në 1997. Paraja përfaqëson më shumë se gjysmën e të ardhurave mesatare vjetore, 11.400 Lek, rreth 9000 euro (statistikat e cituara nga Gazeta e Përditshme Albania sugjeron se 40% e popullatës jeton me më pak se 1.50 euro në ditë, me 70% që mbahen me më pak se 1 euro). Euro dhe dollari i diasporës janë jetësore. "Është mirë që i kemi këto para, pasi këtu s'është e lehtë" thotë Basha. Disa prej nesh janë në një rrugë të rrezikshme për të bërë para".
Krimi i organizuar: Prostitucioni? Droga? Ajo nuk foli. Titujt flasin për të. Në mes të Prillit, policia në portin e Durrësit kapi 1.5 kilogram kokainë të gjetur në një audi të parkuar. Trafikantët e kokainës përdorin tragetët dhe anijet konteniere për të shtyrë drogën nga Rusia, Ballkani dhe Pranë Lindjes në Itali, një rrugë detare (Bari, Brindizi, Ankona dhe Trieste janë portat). Ngarkesa e Durrësit u vlerësua 1 million euro- mjaftueshëm për të ushqyer 50 familje të varfra të Tiranës për 2 vjet. Sipas Interpolit, kartelat e drogës Amerikano Jugore dyshojnë që Portat Perëndimore Europiane kthehen në Shqipëri si pikë shpërndarje. I vetmi dhe më i madhi investitor i jashtëm i vendit, Banka Europiane për Zhvillim dhe Ndërtim, së fundmi garantoi 188 million euro për "ndihmesë në infrastrukturë" për dy vjet, por rekomanduan me ton nënrekomandimi që paratë të shpenzoheshin për të përmirësuar drejtësinë dhe për të ulur korrupsionin.
MJAFT-i i drejtuar deri vonë nga kreu aktual i G99 Veliaj, është i prerë në këtë pikë. "Kullat e larta në Tiranë nuk janë ndërtuar nëpërmjet parave të dërguara të pjatalarësve që punojnë jashtë. Është para droge. Është një mashtrim. Një sukses mund të ushqejë një familje".
I dashuri i Bashës, Gjoshi është roje sigurie hoteli të cilin ajo e takon vetëm në fundjavë. "Por ai dëshiron të largohet, të shkojë në Itali ose në Kanada, por është e vështirë". Ajo dhe Gjoshi morrën parasysh një kredi për një apartament, por u tmerruan nga letrat dhe nga normat e interesit.
"Së fundmi, qeveria ka miratuar ligje për të inkurajuar lizingun - thotë ekonomisti dhe deputeti Socialist Harasani. OK. Në rregull. Por këtu lizingu taksohet dy herë: së pari "Kontrata" dhe pastaj, në përfundim të angazhimit të lizingut, qeveria merr një shumë tjetër "të pasur". Pra ky qëndron lizingu? Qëllimi mundet që në fillim".
Radhët e vizave në Konsullatën e Ambasadës Italiane janë shpesh të gjata. Ditët e deluzioneve koloniale të Musolinit kanë ikur me kohë, por Lidhja e pazakontë e Shqipërisë me Italinë këmbëngul. "Për vite RAI (Televizioni Shtetëror Italian) ishte dritarja e Italisë për Perëndimin" -thotë gazetari Besar Likmeta. Italia do të thonte kulturë Perëndimore. " Ishte gjithashtu një strehë potenciale nga peripecitë e çuditshme të jetës pas komuniste. Në mes të viteve 1990 mijëra shqiptare u ngjitën në anije karakatina dhe shkuan në jug të italisë. Eksodi i vendosi autoritetet italiane në pozicionin e rëndë të dukeshin jo të dispozuar për humnitarizëm. Drejtori Italian Xhani Amelio në 1996 në filmin "Amerika" që fokusohet në marrëdhënien midis biznesmenëve Italianë dhe refugjatëve Shqiptarë bëri si duhej. Edhe pse migrimi Italian kishte ndryshuar etni, Aziatikët dhe Afrikanët zëvendësuan Ballkanasit, njolla shqiptare mbetet.
Në Itali migrantët Shqiptarë kërkuan status. Burrat morën përsipër punët fizike, gratë u bënë shërbyese. Të trajnuar pak disa hynë në krimin e organizuar. Në italinë nervoze ku racizmi nënvizon njerëzinë, shqiptar është ofendim. Referenca e Nazarkos për lojën e pisët të Shqiptarëve është përhapur në konkluzion. Shqiptarët do të përdornin këdo ose kështu mendojnë italianët. Jo vetëm italianët. Zyra e Shteteve të Bashkuara mbi Drogën dhe Krimin e radhit Shqipërinë lart në listën e madhe të vendeve të origjinës për trafik njerëzor, duke u bashkuar me anti-Rusinë, Bjellorusinë, Bullgarinë, Lituaninë dhe Rumaninë. Por vetëm Shqipëria transporton nga brigjet italiane.
Të rinjtë shqiptarë i pëlqejnë femrat e tyre si vajzat e famshme italiane: taka të larta, pantallona të ngushta, rimelë dhe tatuazhe provokuese. Femrat shqiptare, si këmbim joshen nga Fashion TV. Një shoqëri e re e pafrymë rrëzohet për hormonet e veta dhe shpejt i mëson ato në tregun e vlerave. Nëse aparteidi i qartë seksual që frikëson të drejtët, pabarazitë shqiptare janë më goditëse. Shqipëria ka kulturë patriakale në të cilën gratë bëjnë çfarë u thuhet. Ky nuk është shumë rasti i Tiranës, ku një klas i mesëm, të vjetër dhe të rinj i balancojnë rastet. Por janë lagjet e varfëra dhe fshatrat që furnizojnë më shumë prostituta dhe skllave seksi. Mungesa e të ardhurave për aftësi i vë më në rrezik të rejat. Ata mund të shpresojnë për një shitëse dyqani dhe hostes, por mbase dhe më pak. Në fshat kërkojnë vetëm qytetin. Kjo i ekspozon ato më tepër për gjuetarët seksualë të njohor si facilatorë apo këshillues, nëse mbulohen.
"Pasi Hoxha vdiq Gjermania bëri një ofertë të mirë" - thotë Shpëtim Nazarko. "Tha se do të themelonin shkolla ku njerëzit të mësonin zanate". Do t'i ndihmojmë t'i mësojnë ato. Por qeveria tha: "Jo, Nuk ua kemi nevojën". Ishte ende të menduarit e Hoxhës. Shih tani. Shikoni ç'kemi humbur.
Mbase një brez: Shqipëria humbi brezin e viteve 1990.
GENC RULI ËSHTË SKEPTIK me një dell shprese. Prejardhja kombëtare nuk është një titullim ose pashaportë për anëtarësim në Bashkimin Europian. Me cigare mes duarve të buta, ai mban zi për kolapsin e arsimit dhe e quan biznesin dhe politikën e vendit elitë të papjekur. Transformimi dhe modernizimi nuk duhen diskutuar, por kryer. Koha humbet.
Zyra e tij është ku punonte Hoxha dikur. "Shqiptarët kanë shumë emocione dhe pretendime të mëdha" - thotë ai. "Ata mendojnë se Europa do të na"gëlltisë" se ka një borxh historik. Ata thonë "jemi ndryshe nga Ukrahina dhe Turqia. Ne kemi qënë gjithmonë pjesë e traditave Europiane. OK. Në rregull. Është ky mendim tërheqës? Po. Është realist? Jo. Asnjë integrim në histori ndonjëherë s'është bazuar në borxhe kulturore. Gjithkush duhet të paguajë rrugën e tij".
Ruli është një shqiptar prototip fjalëshumë. Është 48 vjeç ka qënë në qeveri dhe jashtë saj për 15 vjet dhe vazhdoi një rezervuar mendimi ekonomik ndërkombëtar. Ai vesh butona mansheti prej ari ka një qëndrim të ashpër, elegant dhe rallë bën gjeste. Ai flet, ai thotë si një shqiptar i shqetësuar, jo si qeveritar zyrtar.
Por ai është zyrtar qeveritar që bën sinqeritetin e tij të balancuar impresiv. "Ka një ndryshim midis Europës dhe Bashkimit Europian. Ne nuk ishim pjesë e Europës mesjetare të Rilindjes Europiane, të Europës Protestante Reformatore, të Revolucionit Industrial. Ne ishim pjesë e Perandorisë Otomane. Pretendimet se ne meritojmë ti përkasim (BE-së) janë shumë të këndshme, por është vetëm kjo, pretendime. Ne duhet të arrijmë. Pyetja është si".
Për më tepër Tirana nuk përfaqëson Shqipërinë. Një e treta e vendit, vëren ai është jashtë hartës. Kredite të buta dhe investime kanë ndërtuar pak rrugë provinciale, por përpjekja nuk shkoi tutje. Izolimi është dëmtues. "Për të shkuar në Bosnjë, duhet të fluturoj në Zagrep" - thotë ai. Jo një itenerar Europian. Kombe si Çekosllovakia (tani Republika Ceke), Polonia dhe Hungaria kapën "një tranzicion të vetëm" nga një sistem komunist në një ekonomi të lirë tregu. Kurse Shqipëria dhe fqinjët e saj Ballkans duhet të zhvillohen dhe modernizohen në mënyrë bashkëkohore. Kjo është e vetmja biletë e Shqipërisë për në Bashkimin Europian. Çdo gjë tjetër është ëndërr sy hapur për gumëzhitjen e medias.
"Shikoni janë 80.000 faqe ligje dhe rregulla [lidhur me futjen në Bashkimin Europian] -thotë Ruli. A janë të aplikueshme këtu dhe a kemi ne njerëz, avokatë dhe teknikë, të aftë për t'i proçesuar ato? Sërisht, përgjigjja është jo. Kjo nuk është Greqia apo Portugalia që ishin vetëm të varfra. Duhet të kemi progres institucional".
Një pikëpamje tjetër është ajo e Mishës. Ai e fajëson Bashkimin Europian për shitje pakice bujqësore në paketat e saj të para të ndihmës. Hoxha subvencionoi fshatarët që lanë fshatrat në drejtim të qyteteve "drejt" urbanizimit të egër" të Tiranës dhe emigrimin masiv. Bashkimi Europian nuk iu drejtua anës rurale ose si të hapësh lagje për zona të mundshme turistike në bregun Dalmat, mbase pasi Greqia (anëtare e Bashkimit Europian) e pa këtë si konkurim", -tha Misha. Vizioni i një riviere në lulëzim të bregut shqiptar - qyteti i Sarandës përballë Korfuzit- është dëmtuar nga rrugë të tmerrshme.
Ironia më shkatëruese megjithatë është arsimi. Nën regjimin komunist Shqiptarët mbaronin arsimin tetëvjeçar. "Nuk mund të përhapje propagandë nëse nuk kishe arsim për ta kuptuar atë. Sistemi i Trajnimit ishte masiv" -thotë Ruli. "Tani po humbim edhe atë pak që fituan nën regjimin e Hoxhës". Situata alarmon Artan Puton, një korrespondent interneti për Europën Lindore Tranzicione Online. Shqipëria e sotme, shkroi ai së fundmi është larg nga ditët e komunizmit ku ishte rallë të shihje fëmijë në rrugë gjatë orëve të mësimit. Gjatë asaj kohe një sistem parashkollor ishte i përhapur në të gjithë vendin".
Nën regjimin e Hoxhës rreth 57% e popullatës parashkollore frekuentonte rreth 3000 shkolla. Gjysma kanë mbetur. Ruli dëshiron që Shqipëria të adoptojë një model të ngjashëm me atë që pasoi pas luftën e Japonisë dhe Koresë së Jugut. Të dy lidhën shkollimin e detyrueshëm për rindërtim kombëtar. Logjika e shpejtë rregulluese e Bllokut Ruli ka humbur një popullatë ëndërrimtarësh. "Njerëzit këtu morën liri menjëherë për përfitime materiale. Ishte njëfarë shpërthimi psikologjik. "Kam mundësinë për tu pasuruar. Problemi është se shumë nga ato që janë pasuruar nuk janë të arsimuar, prandaj pyetja u bë përse duhet? Orientimi i zakonshëm i njeriut ku keni një familje që dëshiron që ju të përmirësoheni dhe të mësoni të dilni mire, është lënë mënjanë. "
Progresi mahnitës i Ramës në Tiranë ka pak rëndësi, shumica janë dakort, vetëm nëse Shqipëria punon drejt vetë plotësimit. Nëse Tirana urbane është Europa virtuale, Shqipëria rurale është radha e shkatërrimit. "Europianizimi është projekt i vështirë"- thotë Lani i Institutitit të Medias që udhëton shpesh në ballkanin perëndimor dhe gruaja e të cilit është ambasadorja e Shqipërisë në Spanjë. Një burrë gojëëmbël, ai është i ndjeshëm për simbolizmin. Fakti që Zyrat e USAID në Tiranë (Nga American People ështe logo e saj) ndonëse tek Sheraton Hotel me 200 $ nata nuk ndihmon, do të largohen shpejt. Delikatesa ka rëndësi, insiton ai. Është një gjë të ndihesh Europian por diçka tjetër të mendosh si një i tillë dhe diçka tjetër të mendosh dhe të veprosh si i tillë." Të metat Shqiptare- shton ai -nxitin përfillje. "Ata [BE] i shohin shtetet e Ballkanit perëndimor - Kosovën, Maqedoninë, Bosnjen Serbinë- mënyra, si Italia sheh Shqipërinë, si një problem ".
Ende duke imponuar një karantinë pasive në të cilën Shqipëria me raste duartrokitet, por thelbësisht injorohet është vetë mundëse. Edhe pse Sofja dhe Shkupi lënë pas Tiranën, Lani nuk sheh arsye përse BE, pasi ka vendosur "të thithë Rumaninë gjithashtu nuk mund të përfshijë ballkanin perëndimor. "Ata nuk e dinë se ne jemi problem më i madh jashtë sesa në të".
Mbështetja dimplomatike e Shqipërisë u ngrit gjatë konfliktit të Kosovës kur minoriteti Shqiptar i Kosovës u bashkua kundër arrogancës të Slobodan Milosheviç. Kjo mbështetje vazhdon dhe Shqipëria është e përfshirë në diskutimet më madhore rreth të ardhmes së rajonit. Por pranimi në NATO, si një anëtar i Bashkimit Europian është shumë larg. Edhe nëse siç sugjeron Ruli Shqipëria thjesht nuk mundet dhe nuk duhet të preukupohet tepër për Gjëzën e BE-së derisa të përballet me dilema kuintesenciale, Lani nuk dëshiron që çështja të varroset. "Ne kemi nevojë për Europën si ideologji, diçka për ta aspiruar. Nëse nuk e adoptojmë këtë lloj të menduari ne rrezikojmë të kthehemi prapa në rrugën e Ballkanit, luftrave civile dhe grindjeve."
RITMET E TIRANËS NDRYSHOJNË. Pranë autostradës Durrës, ushtarë me leje përballen me ngjyrat e salcës, kapardisen në kërkim të picave prapa fëmijëve para adoloshentë që shesin cigare. Vajza me xhinse, kukurisin, tallen dhe shpërndajnë aroma të lira parfumesh. Kopanisen për në rrugën tjetër, për tek terminali i autobusit. Sytë të ulur për një sekond, kontakti i humbur sipas rastit. Era e mbledhur - ushtarë, vajza, tregtarë dhe autobuzët - është një marinadë rrudhëse e vajgurit dhe erosit.
Një pallat më tutje, dy të reja dalin nga një rrugë dhe kalojnë pas një reshti me kosha plehrash të pambuluar, njëri prej tyre në flakë dhe i ushqyer me plehra nga një djalosh që trazon zjarrin e pisët më një shkop të hollë. Trazuesit e plehrave (dhe djegësit) janë të zakonshëm në Tiranë, duke reflektuar një sistem mbledhjesh të plehrave jo të papërshtashëm. Djali pothuaj nuk i sheh vajzat, një bjonde elegante dhe një brune shpatullgjërë, të dyja rreth 25 vjeç me thoj të artë dhe të purpurt, çanta të imituara Prada dhe taka me maja. Ato negociojnë me gropat me gishtat në telefonat e tyre Nokia. Pleqëria i mërzit ato. Një herë në Bulevardin e Durrësit, tërheqja kryesore, ato strumbullohen dhe duan qytetërim. Papritmas bjondja ndalon. Po i bie telefoni. Xhixha të verdha në bluzën e saj top lexojnë "Më pëlqejnë çunat". Ajo flet nëpër trafik, zbardh dhëmbët, lëziv flokët dhe përgatit veten të hyjë në arenën ku mburret.
Kjo arenë është Blloku. Ka rrugë me pemë, kafene, piceri, disa parqe dhe grumbullohen në turmën nën 30. Blloku është nga Rama. Ai i ka transformuar rrugët njëherë në një sallë ballo të hapur për shëtitjet e Tiranës dhe gjeneratën, atë që Pirro Misha quan "të prishur dhe imitacion" të klasit të mesëm, hedonistët e tij. Këtu, i riu Romeo kërkon të dashur ose mburret vërdallë. Vajza me shumicë sipër mbi taka të larta për krahu bëjnë shoping ose pretendojnë se. Është një parodi tallëse pa garanci. Kupat me akullore janë të shkuara. Ka mini market me projektorë që shfaqin këngë të dorës së dytë ose këngëtarë vajtues ballkanas. Në pak Internet kafe lojtarët e viodeo games mblidhen për të parë gara "Grand- Vjedhje Makinash 2".
Nga Blloku mund të duket si Praga apo Budapesti. Çmimet (në lek) lënë pas pjesën tjetër të qytetit. Një kapuçino kushton1.50 €, një pica 6 €. Dhe prapë kjo është Tirana që disa kosmopolitanë dëshirojnë të bëhet e gjitha: urbane, e hijshme, seksi, premtuese dhe me të pasur të rinj. Nëse kapitalizmi është keqkuptuar, thotë Misha të paktën këta të rinj "dëshirojnë të kenë një marrëdhënie të re me botën".
Andi Balla 24 vjeç është mes tyre. Botuesi manaxher dallues i të përjavshmes në gjuhën angleze Tirana Times, Balla do të shkojë në Shkollën Kolumbiane të Gazetarisë në Qytetin e Nju Yorkut këtë vjeshtë. "Kurdoherë që lexoj për Shqipërinë gjithnjë shoh se i referohen si "vend trazirë ballkanas" thotë Balla, që u diplomua në Universtitetin Uijoming në 2003. "Përse vazhdoj të pyes a është i trazuar? Anglishtja është bërë gjuha e dytë dominuese, më shumë njerëz po kthehen sesa po ikin". Pas Kolumbisë, Balla pret të kthehet. "Ka materiale të rëndësishme këtu. E shoh këtë vend si një rrugë të shpejtë drejt suksesit."
KAPSIT SYTË DHE TIRANA KTHEHET NË KOHËT OTOMANE. Në Bulevardin Bajram Curri në qoshe të një rruge pa emër, të moshuar me kapele marinarësh shkëmbejnë mbi kabllo me një shitës baterish kamionësh. Një rrugë më tutje pranë mbishkrimit që lexon "Juventus" dy tregtarë në7 moshë rrinë kot në një verandë dhe lëvizin gishtat me njëri tjetrin. Një market aty pranë shet mollë, shalqi dhe rrush. Në një parking të hapur djem të egër kërkojnë mbeturina mes gëmushave dhe pemëve të ullirit. Pensionistë duhanpirës ecin nga mëngjesi në darkë, tymosin me gojat pa dhëmbë. Autobuzët disa prej tyre IVECO portokalli mbeturina të Italisë të viteve 1970, të shfytëzuar nga shoferët deri në mbarim, ndalojnë ngadalë në asfalt. Ato shkasin lehtë si kacabuj mbi rrota.
Bankomatët (ATM) në zonat më të populluara të Tiranës ruhen nga trupa të veshur me kaki dhe me armë automatikë. Shumica e ATM-ve - gjithsej janë 50- i përkasin Bankës Raiffeisen, Gjigandes Austriake që u fut në tregun shqiptar me një lutje. Deri tani mirë edhe pse Tirana bazë e anullon modernen. Pol Boulls do ta pëlqente. Ose Lorenc Durrell. Duke u kthyer gjërë, autobuzët e kalojnë kufirin e tyre dhe futën keq në korsitë që vijnë, boritë ulërasin. Trafiku i rënduar mblidhet sikur të lajmëronte një aksident. Madje edhe fasadat e lyer me ngjyrat e Ramës duken herë herë si mëngjese me tualtet të shkarravitur. Kandahar është qyteti që Rama merr shembull për të përshkruar Tiranën e parindërtuar tek Xhejn Kramer, "Kandahar thotë Nazarko duke përdorur të njënjtin krahasim.
Përmendja e Kandaharit kërkon përmendjen e fesë. Islami në trotuarë. Perçet janë të zakonshme këtu. Xhamitë shfaqen, letrat grisen, hoxhat flasin dhe këndojnë në majë të minareve. Një gazetar i heshtur në gazetën e Nazarkos ABC tregoi një foto të dy grave të mbulluara duke ecur në një rrugë me njerëz të Tiranës dhe zemërohet menjeherë. Kjo nuk është Shqipëria " - bërtet ai.
Në fakt janë dy Tirana, dy Shqipëri; Veriu i Krishterë, i influencuar nga Ortodoksët Grekë dhe misionarët katolikë dhe Muslimanët e qëndrës dhe jugut, besnikë në shpirt ndaj tapetit kalifat që dikur mbulonte Ballkanin Otoman. Sondazhet e vënë popullsinë Shqipëtare Muslimane me rreth 70%, më lart në vendet rurale sesa në kryeqytet. Hoxha djali i një tregtari Musliman ishte një jugor nga Gjirokastra vendlindja e Nazarkos gjithashtu. Të pasurit Tiranas e shmangin anën e tyre muslimane si të keqe për biznesin. Më tepër kjo është një dredhi sesa një çështje besnikërie, me ngritjen e qytetit që pa ofenduar preferon kristianizmin ose asgjë, duke iu përmbajtur ateizmit të Hoxhës.
Shqipëria e krishterë i luftoi Turqit me vendosmëri: heroi kombëtar Kastrioti Skënderbeu ose Skënderbeu i rezistoi për tre dekada në shekullin e 15 para se të pushtohej; 400 vite më vonë, në 1911 një kryengritje kombëtare i dha fund rendit otoman. Sot, Bulevardi Curri- Curri vetë ishte një nacionalist Shqiptar, - ofron pamje Muslimanësh më mjekra të gjata. Ata bashkohen dhe flasin në oborret e xhamive lokale. Shqipëria mbetet një vend laik në thyerje të formës turke. Edhe pse pala islamike ka gjetur para eminencë të mëvonshme në Turqi, Shqipëria deri tani nuk ka treguar përulje për Islamin në politikë. Kjo mund të ndryshojë. "Shqiptarët janë shqiptarë së pari dhe të gjitha vijnë më pas" thotë Nazarko.
Diplomatët Amerikano -Verior të ndërgjegjshëm për mbushjen e tepërt të turmës nën 30, mërmërisin shqetësime jo specifike. Ato citojnë një ringjalje Muslimane të mbuluar nga pikëpamja publike. Sesi i përgjigjet kjo shqetësimit të pas 11 shtatorit është e paqartë. Disa shqiptarë Muslimanë i kanë lidhjet në shtetet Arabe, duke hapur një kanal të pasur parash nafte dhe fyerjesh. Në 2002-in qeveria ndaloi ndërtimin e Kullave Binjake në qendër të qytetit, kur pronari i tyre Saudit u dyshua për lidhje me Alkaedën. Ndërtesat u mbaruan me vonë. Në Mars, një lider musliman në qytetin verior të Shkodrës kundërshtoi një plan për një statujë në qëndër në nder të Nënë Terezës të lindur në Maqedoni. Fillimisht ajo është një figurë Katolike, së dyti humanitare - pohoi ai. Një statujë më pak e dukshme do të vihej. Hoteli luksoz Sheraton në Tiranë u hap në 2003 dhe ruhet nga burra veshur me të zeza që janë agjentë sigurie që ecin duke folur me radio dore marrëse- dhënëse. Zyrtarët e Ambasadës Amerikane pranojnë që Shqipëria mund të jetë një kërcënim, por bindja e tyre është e vakët, mbase pasi në këtë pikë të historisë e gjithë bota është e tmerruar.
NJË SHOQËRI VETERANE TALL VETEN kur i tregon të huajve të mos bëjnë të njënjtën gjë. Mbrojtës - agresivë nga forma, ajo afirmon veten përmes shprehjeve të katastrofave. Të huajt, tiranasit vendas thonë, nuk mund ta kritikojnë Shqipërinë me qëllim. Ata kanë mungesë konteksi dhe favorizojnë klishetë. Vetëm cinizmi i përhapur vetë-zhvlerësues mund të shpjegojë çfarë nuk punon dhe pse. Objektivisht megjithëse lidhja e dobët është që Shqipëria kërkon më shumë për më pak, duke përdorur vështirësitë e demokracisë si shfajësim. "Shqipëria u mësua të jetë e subvencionuar nga Moska dhe më pas Kina dhe nuk e prish dot vesin" - thotë Nazarko.
Bumi i ndërtimeve e ekspozon thembrën e Akilit të vendit të cilën Nazarko pranon është dështim për të fekonduar asetet e tij. Burimet natyrore kanë mbaruar. Shqipëria është një vend kryesisht rural dhe komb bujqësor që harxhon më pak se 1 %të të ardhurave të tij për fermat. Në fshat jashtë Tiranës tregtarët i shesin mallrat e tyre nga karrocat e vogla, një zakon që është në shumë vende në zhvillim. Por shumë prodhime fshati vijnë nga Greqia dhe Maqedonia, thelbësisht duke asgjësuar nocionet e sigurisë në vetvete. MJAFT që është si qen roje thotë që pjesë të Shqipërisë po tregtohen në mënyrë klandestine në vende të ndryshme me rrezik. Kjo është tokë e vdekur. Ta bësh fshatin të punojë është një prioritet parësor, pasi nuk ofron fitim të menjëhershëm.
"Shqipëria është vend në tranzicion" - thotë Nazarko. "Doganat e saj janë esenciale. Do të shiste edhe pozicionin e saj gjeografik. Por flasim për projekte të mëdha urbane." Shiko thotë ai Islandën, Zvicrën dhe Skocinë. Të treja lakmojnë pikat e tyre të forta. "E tradhton Islanda industrinë e saj të peshkut? Jo. E tradhton Skocia leshin? Jo. i tradhton Zvicra orët dhe çokollatën? Jo."
Shqipëria preferon pasuri aksidentale kundrejt ndërtimit sistematik. Arsyet janë kulturore (rezistencë për ndryshim) dhe gjarpërim pragmatik (përse të hapësh Kutinë Pandora) banorët e Tiranës sulmojnë kushtet e tyre të dyshimta të jetesës kur janë të vetëdijshëm që një jetë e jetuar ndryshe do të kishte një kosto të konsiderueshme. Ndryshimi nuk është në mendjen e gjithkujt. Vjedhja e energjisë dhe shmangja e faturave zvogëlon shpenzime sistematike. Në mungesë të pronës private, taksimi qëndron abstrakt. Në një shtet korrupsioni - emri i preferuar mbetet "informalitet"- tregu i zi i të mirave duket më pak i errët se i shtrënguar në gjëra të vogla.
Disiplina e rregullt kur aplikohet është e limituar në ndërtim. Për shembull ka një Polici Ndërtimore. Nga fundi i Prillit ajo filloi të prishte dy kate të palicensuara të një ndërtese 14 katëshe. Ende policimi është pa fund. Mund të korruptohet në palëvizmshëri. Ministria e punëve publike e urdhëruar nga Berisha po studion mënyra për të legalizuar më shumë se 200.000 ndërtime mashtruese. Pushtuesit e tokës së tjetrit dhe ndërtuesit paraligjore do të marrin në sasi të vendosur në kohë për të ecur përpara dhe të piketojnë kërkesat e tyre.
Edi Rama e mendon të gjithë këtë të lehtë megjithatë. Është karroca pastaj kali thotë ai. Jepuni njerëzve pronat private dhe regjistroni pronësinë e tyre. Kjo na çon tek bashkiaku i Tiranës.
EDI RAMA KA INCIZUAR NJË HIT HIP HOP, por do ta përmendim më vonë. Së pari është historia e padukshme e aftësive.
Nga afër, Rama ngjan si një artist i Bregut të Majtë sesa një agjent i Shërbimeve Sekrete. I gjatë ai është Pol Bunian me Andre Malro për Tiranën me një dëshirë për anekdoda dhe alegori. Amerikano-anglishtja e tij është e prerë dhe nuk pëlqen kur i ndërpiten historitë. "Kur mora postin në vitin 2000 njerëzit procedonin me bashkinë në këtë mënyrë: kishte një lloj kioske ose strukture të përkohshme. Kjo ishte bashkia. Njerëzit do të mbanin radhë me orë të tëra nëpër shi dhe të ftohtë duke pritur për një dritare. OK. Kur më në fund e arrinin dritaren kishte vetëm një të çarë, nuk mund t'a shihje personin që qëndronte pas. Asnjë fytyrë. Atëhërë mund të bëje pyetjen, çfarëdo të ishte dhe zëri pas të çarës do të thoshte "Jo" ose "Kthehuni nesër". Mund të shihje vetëm dorën asnjëherë fytyrën. Personi kthehej të nesërmen për të pritur të njëjtën dorë të padukshme dhe t'i thuhej sërisht "Jo" ose "kthenuni prapë". Personi atëherë i dëshpëruar do të korruptonte pasi ishte e dukshme që ajo nevojitej për të marrë diçka".
Ai ndalon strategjikisht. "Tani kemi një bashki funksionale dhe njerëz të vërtetë dhe është e arritshme. Kemi kompjutera dhe databaza".
Është e vërtetë.
Rama ka një ëndërr. Bëjini dy. Jo, gjashtë.
Ai çan përpara tek mos përkulja e shpejtësisë shqiptare me pengesa dhe me focë personaliteti dhe këmbëngulje fizike. Marifeti i tij, thotë ai, është të besosh sensin e mire - pra veten. Është strategji brilante në një metropol të njohur për burokratë të hequr. Nëse metoda e demit me zemër mund të shkojë në komb me pa paturpësi është e diskutueshme. Kritikët më të sjellshëm për Ramën thonë që është një rrahje e zemrës nga tirania, ndërsa një më pak i kursyer e shan si version perëndimor të gatimit shqiptar në shtëpi: që do të thotë ai do të thotë dhe do të bëjë çdo gjë për të akumuluar influencë dhe pasuri.
Pohimet më të pandershme janë ziliqare.
Rama ka një sens të lartë politik rreth punëve ose mundet - një instikt që italianët me lajka quajnë una marcia in piú, (një hap më tepër) në thelb një mekanizëm shtytës. Duke lyer qindra fasada apartamentesh ishte ide e një gjeniu, e shpërblyer gjerësisht nga mbulimi në media. Tani, po luan një letër tjetër. 2 nënkryetaret e tij janë femra. "Femrat janë më pak të korruptueshme se meshkujt" - shpjegon ai. Gjithsej 60% stafit të tij janë femra. Të futësh femrat në politikë është mënyra më efektive për të vënë një gjurmë në shoqërinë e ashpër patriarkale të Shqipërisë. "Femrat mund të japin ndjeshmërinë dhe seriozitetin që mungon".
Edhe pse pikëpamjet e tij kufizohen në sentimentalizëm, ai nuk po kandidon për guvernator të Nju Jorkut. Në fakt, metoda e tij ka një ndjenjë pas përmbytëse të Nju Orlinsit. Ai i ka duart në të. E di që pëlqehet - statistikat thonë që është politikani më popullor në Shqipëri - dhe pret që të tjerët të tregojnë rrugën e drejtë. Rama është i ndarë dhe ka një djalë i cili i është nënshtruar një terapie kundër kancerit në Shtetet e Bashkuara. Për këtë ai nuk flet. "Shqiptarët janë njerëz të mirë, njerëz të mbarë" - thotë ai. "Por atyre duhet t'u japësh mjetet për të funksionuar. Duhet t'u japësh cilësi jetese". Rama ka studiuar Presidentin Luiz Lula da Silva që drejtonte në Brazil (të dy burrat janë përballur me deklarata korrupsioni) dhe mendon se të krijosh një qytetari shoqërisht të ndërgjegjshme nuk duhen tre gjenerata. Ndryshimi është në përgatitje e sipër, thotë ai. Besojeni, shton. Të rinjtë shqiptarë jashtë po kthehen në Tiranë me përvoja të fituara. Pak po largohen për të filluar diçka. Qyteti ka një puls atleti.
Qëkur zëvendëson Nanon në krye të Partisë Socialiste Rama është ndeshur ashpër me Berishën, që i është përgjigjur theksit politik të kryebashkiakut duke ndërhyrë më intensivisht se kurrë në bashki (mes dosjeve të punës së Ramës ka një imazh të kabinetit shqiptar ku të gjithë ministrat e qeverisë kanë fytyrën e Berishës, gjithashtu ka printuar postera të Berishës si një pulë). Për Ramën Berisha është një Ministër i Mëparshëm Italian Silvio Berluskoni që lëshohet si i çmendur: Berluskoni akuzoi drejtësinë italiane për tendenca komuniste, por ai kurrë nuk ndoqi personalisht prokurorët, që është ajo ç'ka Berisha po i bën Sollakut, prokurorit të përgjithshëm, thotë ai. Ku nëpër botë pyet Rama, askund në Europë një lider politik akuzon dikë për sport? Zëri i tij tërhiqet.
Grindja me Berishën zgjat që nga viti 1996 kur Rama dhe studentë të tjerë opozitarë akuzuan atëherë Presidentin Berisha për paragjykim dhe korrupsion. Tani Berisha po ia kthen duke bllokuar projektet e mëdha të Ramës, duke përfshirë një shesh dhe nënkalimin që të çon në autostradën e Durrësit. Berisha thotë që i ashtëquajturi plan Shesh i Zogut të Zi është i pasigurt. Urbanistët e Ramës e shohin pikëpamjen e papritur urbane të Kryeminsitrit me skepticizëm. Rruga qorre e ndyrë do të thotë një mankth trafiku.
Përgjigjja e Ramës është tipike për lojën e tij. Ai kishte një zog të verdhë që e çoi tek parukieri dhe e leu të zi. Pastaj e vuri atë në zyrën e tij. "Tirana nuk është vagoni i fundit" - thotë ai. "Ky nuk është steriotip i Botës së Tretë. Njerëzit tanë po vrapojnë dhe vrapojnë më shpejt sesa shteti".
Shteti i Berishës.
"Ciklopi i madh" është ajo që Nazarko quan Berishën, ndërsa Veliaj thotë që ai është i fundit i Moikanëve. "Kur të largohet Berisha i gjithë kapitulli i brezave do të mbyllet".
Për tani megjithatë Berisha lë mënjanë rezistencën e kryebashkiakut. Fyerjet janë dinakëri djalosharësh, si të këputësh krahët e një insekti. Rama bën stuhi, por edhe zihet.
"Më pëlqen Rama - thotë Lani. "Ka krijuar një model për një qytet që po ndryshon". Mund të mos jetë perfekt, ka arsye për kritika. Por të paktën është një model".
Misha shkon tutje: "Berisha ka mentalitet fshatar, kurse Rama është qytetar. Vullneti i tij i mirë i ka treguar njerëzve se nuk ka një spirale të ndihmueshmërisë".
Për Veliajn, Berisha është një rrugëshpues i cili "sheh sabotimin e qytetit si një mënyrë perfekte për të ulur Ramën".
Fjalë.
Ashtu si Ruli, Rama beson se Shqipëria duhet ta habisë Europën, jo anasjelltas. Kur taksistët e Tiranës protestuan të paguanin rryshfet për liçensat, një nëpunës veteran i bashkisë i tha Ramës se kishte tre shtresa të ligjshmërisë bashkiake, ligjor, jo ligjor dhe gjysëm ligjor. "Gjysëm ligjor ishte norma. Kjo e nevrikosi atë.
Kështu dhe të metat e sistemit spitalor të Tiranës që janë në mënyrë spektakolare të vjetëruara. Rama ka takuar me doktorët dhe administatorët për të trajektuar procedurat, deri tani pa vlerë - spitalet në fund të fundit ishin specialitet i Berishës nën regjimin e Hoxhës.
Duke vlerësuar progresin pas Y2K të Tiranës të rikujton qytetin në 1996 kur fshatarët përdorën llaçin së bashku për streha të përkohshme. Gjithashtu kërkon pezullim mosbesimi. Rama mbase është i vetmi Kryebashkiak i Botës së Kombeve të Bashkuara që vesh një kollare Homer Simpson në punë. Veshja e tij shik që i përshtatet dhe mashkullit dhe kryetarit. Pozicioni i tij si kryetar bashkie kufizon ekspozimin e tij kombëtar. Përvoja e tij, ai e pranon, bazohet në Tiranë. Por a nuk janë globale etikat e planifikimit urban? Pyet ai.
"Të varfrit në Tiranë jetojnë në shqetësim". Përse kjo? Pasi nuk kanë tapi për tokën e tyre. Kanë frikë se në çdo kohë mund të vijë.
FUND
