Jean Pisani-Ferry
Bota kishte pritur krijimin e eurbondeve pas samitit franko-gjerman të javës së kaluar; në vend të kësaj doli se eurozona ka nevojë për një qeveri ekonomike. Sipas kancelares gjermane, Angela Merkel, dhe presidentit francez, Nicolas Sarkozy, hapi i madh i krijimit të eurobondeve do të jetë kulmi i këtij procesi, por tash për tash janë shënuar disa hapa të vegjël progresi. Por ama, pyetja është nëse këta hapa do të shërbejnë për ndonjë qëllim. Përgjigjja është kjo, duhet ta kthejmë pak kokën pas. Deri në këtë verë është konfirmuar kriza e borxheve të këtyre tri shteteve të vogla – Greqisë, Irlandës dhe Portugalisë. Spanja ia ka arritur t’i shmanget një krize të ngjashme dhe vlerat e shkëmbimeve financiare shënuan një rritje prej dy për qind. Megjithatë, deri nga gjysma e korrikut, çmimi i huamarrjes së Spanjës dhe Italisë kishte arritur pothuajse në katër pikë, dhe kushtet e kredimarrjes në Francë nisën turrshëm të shënonin përkeqësim. Menjëherë pati një spektër të një krize nëpër të gjitha tregjet financiare. Eurozona nuk ishte e gatshme të menaxhonte me këtë gjendje. Mekanizmi lehtësues i stabilitetit financiar evropian, i krijuar në vitin 2010, kishte një kapacitet të kufizuar financiar prej 300 miliardë eurosh – i mjaftueshëm për t’i shpëtuar vendet e vogla periferike, por i pamjaftueshëm edhe për një vend të vetëm si Spanja. Në horizonte shihej sinjali i krizës. Më 21 korrik liderët evropianë lejuan rritjen e kapacitetit të këtij fondi me qëllim që të mundësohej edhe blerja e borxheve të thella të vendeve, si Spanja dhe Italia. Ani pse ky mekanizëm financiar evropian nuk është në gjendje që të marrë mbi supe kriza të shpeshta të përmasave të borxhit të Italisë apo Spanjës, ndryshimet ia mundësojnë të parandalojë kriza të ngjashme. Kur kjo marrëveshje të ratifikohet nga parlamentet kombëtare, do të mundësohet blerja e borxheve të tregjeve sekondare. Në të njëjtën kohë edhe Banka Qendrore Evropiane ka rritur ndikimin e saj në nxjerrjen e vendeve në borxhe nga kriza. Gjendja e tregjeve financiare ka nisur të stabilizohet prejse BQE-ja nisi blerjen e bondeve më tetë gusht. Kjo përgjigje ka ardhur bazuar në një hipotezë se ndryshe nga kriza e thellë financiare greke – e cila erdhi për shkak të papërgjegjësisë shtetërore – sinjalet e krizës së mundshme në Spanjë dhe Itali kanë edhe elemente spekulimi. Këtu vendet do të kenë një dozë panik, që mund të ndikojë në përkeqësimin e kushteve të kredive. Në raste të tilla, ndërhyrjet e kufizuara dhe të besueshme duhet të bëhen vetëm sa për të mos e ndryshuar trendin, por megjithatë nuk mund të garantohet qëndrueshmëria financiare. Në rast se do të ketë dështime, atëherë edhe një fond prej një bilion e gjysmë nuk do të mjaftonte për shkak se falimentimi financiar do të kishte efekt domino: një krizë spanjolle do të prekte atë italiane, kjo e fundit do të sillte krizë në Francë, që do ta linte Gjermaninë virtualisht të vetmuar si garantues i ombrellës së bllokut monetar evropian. Lëshimi për qarkullim i eurobondeve do të thotë zëvendësim i strategjisë së kohëve të fundit të eurozonës “secili për vete” me atë “të gjithë për një, një për të gjithë”, që do të mundësonte marrjen e kredive për secilin vend në krizë. Secili shtet anëtar do të ndihej i sigurt nga garancitë që do t’i jepnin të gjithë anëtarët e tjerë, dhe kjo do të ishte një gjendje e njëjtë për të gjithë pjesëtarët. Eurozona edhe ashtu ka një siguri më të madhe në tregjet financiare sesa në tregjet e Shteteve të Bashkuara të Amerikës, Britanisë së Madhe, apo Japonisë. Ideja është tërheqëse, por duhet pranuar se një garantues i përbashkët do të kërkonte që secili vend pjesëmarrës të lejojë qasjen e anëtarëve të tjerë në taksat e shtetasve të tij, që do të ishte një shans për ta kuptuar se cilat janë mundësitë e huamarrjes së një anëtari. Kjo strategji nuk mund të jetë e suksesshme nëse nuk do të ketë një transparencë që të gjitha shtetet të kenë qasje në stabilitetin financiar të buxheteve të vendeve anëtare. Kështu që secili vend duhet të sakrifikojë diçka nga interesat e veta, me qëllim që të ruhet një garanci e përbashkët e bllokut. Vendime të tilla nuk mund të merren nga këshille teknokratësh ose konklava ministrash. Ato duhet të merren nga mekanizma konkretë të ngjashëm me parlamentet që përfaqësojnë drejtpërdrejt interesat e një shteti. Kështu që lëshimi i eurobondeve në treg duhet të jetë nën kontroll të një forme qeverie federative evropiane, që duhet të pranohet nga shtetet dhe popujt e kontinentit të vjetër. Nuk ka fije dyshimi se Merkel dhe Sarkozy nuk e pëlqejnë këtë prospekt. Por përgjigjja e tyre mund të interpretohet e dyanshme. Vendimi i tyre që presidenti i Bashkimit Evropian, Herman van Rompuy të jetë president i eurozonës dëshmon një politikë kohezive evropiane se zona ka për qëllim qetësimin e tregjeve dhe mbështetjen e strategjisë së përshtatur më 21 korrik. Por nëse kjo del të jetë një strategji e pamenduar mirë dhe nëse kërkohet një qasje më ambicioze, ekzistimi i një strukture qeverisjeje, ose së paku hapat e parë drejt krijimit të saj do të trasonin bazën për një makineri më të zhvilluar institucionale financiare. Me pak fat, pjesa e parë e përgjigjeve do të ishte e mjaftueshme, sepse e dyta vështirë se do të realizohet duke ditur mospranimet politike. Por vendimi u mbetet vetëm pjesërisht vendeve anëtare. Sepse krizat nëpër shtetet evropiane i kanë detyruar të marrin vendime që do t’i detyrojnë të lëshojnë më shumë kompetenca shtetërore në të mirë të integrimit evropian, sesa ata kishin menduar. Është mirë që këta hapa të vegjël për eurozonën çojnë drejt një kërcimi gjigant për të ardhmen e Evropës.
Autori është drejtor i Bruegelit, një grupi të pavarur të mendimit të çështjeve ekonomike dhe profesor universitar në Paris. Shkrimi është botuar së pari në rrjetin e gazetarisë “Project Syndicate”