Fiona McIlwham ambasadore e Britanisë në Tiranë para mbarimit të mandatit të saj ka qënë e ftuar në emisionin Tonight ku është shprehur se Shqipëria ka bërë progres të madh, por i mbetet shumë për të bërë në reforma.
Intervista e plotë e ambasadores:
. Pyetja- Britania vazhdimisht ka mbështetur Shqipërinë në procesin e integrimit në BE. Është një nga elementët kyce ku sidomos partitë politike po punojnë shumë kohët e fundit. Cfarë pret Britania nga Shqipëria në lidhje me reformat dhe progresin?
. Përgjigjia- Ne jemi te bindur dhe mbështetës te zgjerimit të BE-së. Jemi të angazhuar ndaj perspektivës europiane për këtë rajon dhe natyrisht për Shqipërinë. Mendojmë se kjo është në interesin e përbashkët për prosperitet, siguri dhe për të ardhmen tonë. Nga ajo cfarë dëgjoj dhe lexoj kjo është edhe aspirata e shqiptarëve, të shkojnë përpara deri në anëtarësim në BE. Ajo cfarë presin ne, është bashkëpunim dhe angazhim për të arritur standartet e BE-së. Kjo do të kërkojë reforma, disa reforma te vështira, por mendojmë se ato mund të arrihen, dhe jemi këtu për t`ju mbështetur.
• Ju keni deklaruar në shtator se fotot zyrtare, shtrëngimet e duarve dhe fjalët nuk do të mjaftojne më. Për të marre statusin e vendit kandidat këtë vit, BE kërkon të shohë reforma të besueshme konkrete dhe urgjente. Sipas jush me cfarë shpejtësie po kryhen këto reforma?
Mendoj se që nga vjeshta është bërë progres i rëndësishëm dhe kjo është shumë pozitive. Shqipëria ka humbur kohë prandaj tani ka shumë rëndësi që ne të shohim realisht angazhimin, të shohim produkt konkret nga dialogu. Procesi i dialogut dhe diskutimeve kanë rëndësi por cilësia e reformës është më e rëndësishme se shpejtësia. Nëse Shqipëria dëshiron të fitojë statusin kandidat këtë vit dhe une mendoj se është e mundur, atëherë duhet të arrijë rezultate konkrete, nga grupet e punës qe jane ngritur për reformën elektorale, parlamentare dhe disa komisione të tjerë që po punojne ndërkohë.
• Pra ju prisni jo vetëm shpejtësi por cilësi?
Po. Cilësi. Nuk është fjala gjithmonë për ligje dhe ide të reja, por të zbatohen ato ligje që keni. Fondet dhe burimet të konkretizohen në plane veprimi dhe aktivitete.
• A mendoni se do ti plotësojme 12 prioritetet e BE-se në kohë për të fituar statusin kandidat këtë vit?
Shpresoj shumë. Do te ishte një menyrë madhështore për të festuar 100 vjetorin e pavarësisë tuaj duke marrë statusin kandidat. Mendoj se kjo është e mundur ta arrini. Keni sfida përpara por do të varet shumë nga vullneti politik, angazhimi dhe bashkëpunimi politik por edhe nga puna e ekspertëve, sepse ky është një projekt kombëtar. Zoti Sanino e tha shumë mirë kur erdhi këtu. Ky është thelbi i procesit të integrimit. Nuk ka të bëjë vetëm me partitë politike por është për një angazhim konkret për të punuar së bashku për realizimin e reformave.
• A mendoni se kriza aktuale ekonomike ku ndodhen disa vende të BE dhe debatet ku është futur BE do të ndikojnë në procesin e zgjerimit?
Mendoj se BE e ka bërë shumë të qartë se është strategjikisht i angazhuar në këtë rajon. Është përgjegjësi e vendeve të rajonit të tregojnë se ata e dëshirojne këtë. Sondazhet në Shqipëri tregojne se shumica e popullsisë është në favor të anëtarësimit në BE. Prandaj ka shumë rëndësi që Shqipëria ta shfaqë me rezultate konkrete këtë aspiratë dhe me angazhim, atëherë jam shumë e sigurtë se BE do të jete e gatshme të mirpresë Shqipërinë.
• Ju përmendët më parë se sondazhet tregojnë se një përqindje shumë e larte e shqiptarëve dëshirojnë shumë të bëhen anëtarë të BE-së. Por ka edhe disa zëra kritikë që thonë se është më mirë të merremi me zhvillimin e brendshëm të Shqipërisë dhe pastaj të shohim nga partnerët e huaj. Ne kemi intervistuar njërin prej tyre Blendi Kajsiun, i cili është shkolluar në Britani. Ai thotë se Shqiperia nuk është gati të negociojë sepse ka shumë dobësi në institucione, në fushën prodhimit bujqësor e të tjera.
Është shumë e drejtë që demokratizimi dhe rruga që do ndiqni të rrjedh nga brenda dhe jo nga jashtë, jo sepse të huajt thonë që kështu është mirë. Por nuk mendoj se këto të dyja përjashtojnë njëra-tjetrën. Mendoj se ne si Britani e shohim zgjerimin dhe hyrjen e Shqipërise në BE si pozitive. Shqipëria dhe populli shqiptar dëshirojnë këtë, por reforma dhe realizimi i tyre duhet të vij nga brenda, nga ju. Ka nevojë që të ketë presion nga qytetarët ndaj politikaneve në mënyrë që këta të fundit të realizojnë atë që populli pret. Nuk duhet kjo vetem sepse kështu e kërkojnë diplomatët e huaj apo Brukseli. Kur reforma demokratike bëhet axhende e brendshme kombëtare atëherë realizohet me efektivitet më te lartë dhe më shpejt. Mendoj se nuk është keq të kesh një qëllim, dhe nje fokus. Por duhet ta vendosni vetë se cila është rruga më e mirë për të ndjekur. Nuk mund të anashkaloni disa elemente. Kuadri institucional duhet të jetë aty. Institucionet duhen forcuar dhe prandaj neve fokusohemi ne atë pikë. Pra duhet të keni ndërtuar disa elemente. Por drejtimi është i qartë, është pozitiv. Tani fjala është tek ritmi dhe niveli i aspiratës, jo vetem i politikanëve tuaj , por edhe i qytetareve dhe asaj cka ata duan.
• Zonja Ambasadore, pse është i rëndësishëm integrimi në BE për një qytetar shqiptar. Cfarë ndryshimesh sjell ky integrim në jetën e qytetarëve?
Anëtarësimi ne BE sjell standarde jetese dhe vlera të perbashkëta, pra nuk është një proces formal diplomatik, por garanton për qytetarët produkte të sigurta, siguri në shumë fusha. Mundësi për të bërë biznes në një treg të madh ndërkombëtar, mundësi për të lëvizur lirisht si individë, si studentë, si punonjës. Pra ka të bëjë me të gjitha këto fusha. Ky është kuptimi i të qënit vend anëtar i Bashkimit Europian.
• Por Europa nuk e bëri më të mirë jetën e grekëve, spanjollëve apo italianëve…Ata tani kanë probleme me ekonomitë e tyre, dhe në institucionet e tyre përfshi edhe ato politike. Përse do të jetë më mirë për Shqipërine nëse bëhet pjesë e BE-së?
Ne jetojmë të gjithe në një botë shumë të ndërlidhur, dhe sa me shumë mundësi të krijojmë për tregti, transaksione ekonomike, aq më mirë. Europa është një hapësirë shumë e fortë, pavarësisht problemeve të momentit. Suksesi i saj si një treg i përbashkët është shumë i qartë, është dicka qe ne si Britani e kemi mbështetur fort dhe jemi krenare dhe shumë të angazhuar. Ne shohim mundësi te mëdha dhe identifikohemi për shkak të historisë së përbashkët, aspiratave të përbashkëta brenda bashkimit Europian, dhe do të vazhdojmë të punojmë bashkë, si edhe me vendet që aspirojnë ti bashkohen këtij grupi.
• Zonja Ambasadore, ju keni kërkuar progres urgjent dhe të besueshëm për reformën elektorale, por ende nuk kemi parë rezultate.
Përvec deklaratave në media, publiku nuk ka shume informacion. Cili është komenti juaj për reformën elektorale?
Mendoj se është pozitive që është ngritur grupi i punës, dhe po punon e po diskuton mbi cështjet. Është e rëndësishme që të shohim cilësi të mire në këtë reformë, që cështjet e ngritura në raportin e ODIHR do të trajtohen . Kjo është baza e kësaj reforme. Është një bazë shumë e fortë dhe me dakordësinë e të gjitha palëve në politikë. Keni te drejtë , duhet te shohim produkte konkrete. Dhe kjo gjë duhet të ndodhë sa më shpejt sepse reforma duhet të aprovohet dhe realizohet patjetër përpara zgjedhjeve të ardhshme, në mënyrë që të kuptohet mirë dhe rregullat të vendosen të palëkundura, para vitit 2013.
• Partite e vogla kerkojne te perfshihen ne reformen elektorale. A mendoni se kerkesat e tyre duhet te jene pjese e reformes?
Mendoj se diskutimet mbi reformën elektorale duhet të jenë gjithëpërfshirëse dhe të gjera. Ka nje grup pune dhe nje strukturë që duhet të sigurojnë që kjo të ndodhë.
• Nuk eshte hera e pare qe politika shqiptare ben reforme elektorale ne keto 20 vjet demokraci. Pse mendoni se kesaj radhe do te jete ndryshe dhe do te zbatohet me mire?
Shpresoj shumë që të zbatohet më mire, dhe zbatimi është një pikë shumë e rëndësishme tani. Mendoj se ligji në tërësi është mjaft i mirë, këtë e ka thënë edhe ODIHR. Tani cështja është përmirësimi, kurimi, identifikimi dhe rregullimi i disa mangësive. Por në fund të fundit ajo cfare do te vendose suksesin e ketij kodi te ri te permiresuar elektoral do te jete vullneti politik per ta zbatuar ate sic eshte rene dakort.
• Ka edhe nje reforme tjeter per te cilen po punohet tani, reforma parlamentare. Cilet besoni ju se jane elementet kyce per tu perfshire ne kete reforme?
Nuk besoj se i takon të huajve të imponojnë receta për zgjidhje, modele apo ide. Ne mund të ofrojmë shembuj dhe faktikisht po e bëjmë këtë. Kemi një ekspert britanik këtu këtë javë, i cili po bisedon me anëtarët e komisionit duke ofruar disa ide. Pika kryesore që theksohej në raport -progresin e 2011 ishte nevoja për të përmirësuar funksionimin e parlamentit është nje prioritet kyc, dhe padyshim është shumë i rëndësishëm si qëndra e sistemit demokratik në këtë vend. Pra ka arsye të mire pse duhet të ketë vëmendje për të, dhe shpresoj se komisioni do të prodhojë rezultate konkrete në një kohë të shpejtë.
• Ne lidhje me reformat - ka shume te tilla - parlamentare, elektorale …por ka edhe ceshtje te tjera, si zgjedhja e Presidentit. Ka zera qe ai duhet te zgjidhet me konsensus etj. Pra shume procese po ndodhin njëkohësisht. A mendoni se partite do ti perdorin keto reforma per ti bere shantazh njeri-tjetrit?
Duhet të pyesni politikanët për këtë. Ne shpresojmë që do të ketë progres në të gjitha drejtimet, dhe ky progres do të bëhet në kohë për ti dëshmuar Komisionit Europian, vendeve anëtare se Shqipëria është gati për statusin kandidat.
• Meqe po flasim per kete…ne menyre qe te jemi gati per statusin kandidat duhet te kemi institucione te forta dhe funksionim te demokracise. Po citoj Kryeprokurorin Britanik Starmer gjate vizites se tij ne Tirane ne 31 Janar, ku ai theksoi rendesine jetike te sundimit te ligjit ne Shqiperi. Faktikisht ai tha: Nje Shqiperi me institucione profesionale te pavarura do te jete nje partner me i besueshem per Britanine, NATO -n dhe Bashkimin Europian. Atehere cfare do te thote ekzaktesisht sundim i ligjit per Britanine dhe si duhet zbatuar ai ne Shqiperi?
Sundimi i ligjit është një koncept demokratik i gjerë. Ështe ideja bazë që te gjithë janë të barabartë përpara ligjit dhe asnjë nuk është mbi ligjin. Ky është themeli i këtij koncepti. Për ta arritur ju keni nevojë për institucione të forta profesionlae të pavarura, ndarjen e pushteteve, parlamentin, qeverinë dhe gjyqësorin. Të gjithë këta elementë kanë rolin e tyre dhe mbështesin këtë koncept. Ajo cfarë duam të themi ne në kontekstin e Shqipërisë është forcimi hallkës së sistemeve dhe institucioneve për të siguruar që kjo lloj drejtësie, sundimi i ligjit pra, të realizohet sic duhet.
• Kuadri ligjor i Shqiperise e ka arritur ndarjen e pushteteve dhe pavaresine e institucioneve, por aty ku neve kemi veshtiresi eshte zbatimi i tyre. Si e arrini juve ne Britani mbrojtjen e integritetit te institucioneve?
Ne kemi një traditë të hershme. Institucionet tona janë konsoliduar shumë kohë më parë. Ka disa ide dhe parime shumë të mira që ne i kemi mësuar nga përvoja, disa herë dhe të veshtira gjatë atij procesi demokratizimi. Institucionet duhet të kenë hapësiren e tyre për të vepruar të lira nga ndërhyrjet politike apo personale. Kjo pavarësi duhet të ecë dorë për dore me nje sens pergjegjësie dhe profesionalizmi. Dhe kjo mund të arrihet nëpërmjet një procesi të besueshëm dhe meritokratik emërimesh, nëpërmjet monitorimit, nëpërmjet masave disiplinore të cilat mund jenë të udhëhequra nga vetë instituticonet ose nga jashtë. Në strukturat tonë gjyqësore ne kemi procese emërimi të cilat garantojne besimin e publikut që këto procese janë meritokratike. Brenda sistemit të avokatisë ne kemi masa disiplinore. Ne po përpiqemi të japim shembuj dhe po sjellim këtu ekspertë britanike që shpjegojne disa nga këto ide dhe për të parë nëse ato mund ti shërbejnë edhe Shqipërisë për të rritur në këtë mënyrë profesionalizmin dhe pavarësine e institucioneve tuaja.
• Duke folur per Britanine, para dy javesh Sekretari Britanik per Energjine Chris Huhne dha doreheqjen pasi mesoi se mund te akuzohej se kishte genjyer policine per nje gjobe, per tejkalim shpejtesie ne vitin 2003. A mos ka shkuar Britania shume larg me kete apo ka ngelur Shqiperia pas?
Standardet janë njësoj për të gjithë dhe parimet janë parime. Potencialisht duket sikur ka ndërhyrje në hetim apo në një proces gjyqësor, por duhet të hetohet sic duhet.
• Pra jeni ne rrugen e duhur?
Mendoj se po, dhe mendoj se është vetë sistemi jonë demokratik që garanton që të jemi ne rrugën e duhur, pra funksionon sistemi i kontrollit dhe balancës. Demokracia është një proces dinamik nuk mbetet në vend meqë e kemi patur për qindra vjet, por vazhdon përpara dhe rifreskon vetveten në vazhdimësi.
• Ne keto 20 vjet politikanet shqiptare duket se nuk po arrijne dot ti lejojne institucionet te funksionojne te pavarur. Si mund te realizohet qe politikanet ta bejne kete jo vetem si detyrim ligjor, por edhe me vullnetin e tyre qe te mos influencojne tek pavaresia e institucioneve meqe duket sikur eshte e natyrshme per nje politikan te kerkoje ti mbaje ato nen kontroll?
Mendoj se keni te drejtë të thoni se partitë politike dominojne hapësirën demokratike. Mendoj se duhet të ketë më shumë hapësire, jo vetëm për institucionet por edhe për ekspertët, për pikepamje të pavarura. Nuk mendoj se politikanet kudo në botë kanë monopolin e njohurive apo ideve. Prandaj për shumë arsye është e rëndësishme që partitë politike duhet të lënë hapësirë, mundësi për debat por sidomos për funksionimin e duhur të institucioneve. Aspirata për tu bërë vend antar i BE-së është një motor i rëndësishëm për këtë sepse ne e kemi bërë të qartë se përpara se të lejojmë Shqipërine apo vendet e tjera në klubin europian duhet të shohim që jeni një partner i besueshëm, me një sistem drejtësie të parashikueshem edhe për zbatimin e kontratave etj. Për shumë arsye ne kemi nevojë për këto garanci. Edhe vetem kaq mund të mjaftojë për të nxitur politikanët që nëse ata ndajnë të njëjtën aspiratë europiane, atëherë të limitojnë dëshirën e tyre për kontroll mbi institucionet.
• Duke u kthyer tek kryeprokurori Starmer, ai insistoi se sulmet personale ndaj instituicioneve dhe personave ne to jane te demshem per demokracine. Cili eshte komenti juaj per kete deklarate duke konsideruar sulmet ne muajt e fundit ndaj Prokurorise së Pergjithshme?
Mendoj se është shumë e drejtë që sulmet ndaj individëve apo instituiconeve janë të dëmshme sepse ata dëmtojne besimin, potencialisht tek ai institucion por edhe tek bashkëpunimi midis institucioneve të tjera, për shembull tek drejtësia penale. Nuk duhet parë thjesht si sulm personal mendoj se shkon më gjerë se kaq dhe prandaj duhet të kontrollohet. Duhet të investohet më pozitivisht tek institucionet e theksoj kjo është edhe një herë tepër e rëndësishme.
• Ina Rama, prokurorja e Pergjithshme dhe puna e saj ka qene mjaft e sulmuar nga qeveria kohet e fundit por ne te njejten kohe eshte mbeshtetur nga komuniteti nderkombetar per shembull juve, Ambasadori amerikan etj. A eshte puna e saj kaq bindese sa te jeni kaq mbeshtetes te saj?
Kryeprokurori britanik kur erdhi këtu foli për të gjithe ne kur tha se bashkëpunimi jonë me Prokurorine e Përgjithshme është tepër i rëndësishëm në marrdhëniet tona bilaterale me Shqiperinë. Ne punojme me ta shumë shpesh për një sërë cështjesh dhe jemi shumë të kenaqur me këtë nivel bashkëpunimi. Por ka edhe një pikë më të gjerë, pika institucionale, që do të thotë se këto institucione relativisht të reja duhet tu jepet mbështetje por edhe hapësire për të kryer detyrat dhe përgjegjësitë që iu jane caktuar, si edhe për të forcuar profesionalizmin e tyre.
• Ju e permendet edhe me pare, a mendoni se keto sulme apo sjellje ndaj institucioneve jane shenje e mungeses se kultures demokratike ne Shqiperi dhe cfare mund te bejme per ti kapercyer?
Mendoj se është e qartë që për të forcuar demokracine, sistemin gjyqësor penal, duhet të ketë bashkepunim midis të gjitha agjensive dhe tre shtyllave të demokracise. Tensioni i shëndetshëm është dicka normale, ka nevoje për kontroll dhe balance, por duhet edhe respekt. Një vizion, bashkëpunim dhe drejtim i përbashkët vecanërisht për paketën ambicioze të reformës në drejtësi do të jetë thelbësor.
• Duke pare situaten aktuale, a mendoni se ne mund te kemi nje funksionim normal te pavarur te institucioneve ne Shqiperi?
Patjetër që kjo është e mundur. Do të kërkojë më shumë përpjekje, më shumë kuptim mbi rolin e institucioneve sic e thoni dhe ju, qoftë nga politikanet edhe nga publiku, dhe dua të theksoj se nuk është fjala për individë por për dicka shumë më afatgjatë se kaq. Politikanet shkojnë e vijnë, por kur institucionet funksionojne sic duhet dhe jane të forta e demokratike atëhere ato japin vazhdimesi dhe garanci për demokracine e jeten e qytetareve. Dhe ata duhet te fitojne besimin e qytetareve dhe ndoshta këtu lipset edhe puna e institucioneve në mënyrë që ata të përmirësojnë kuptimin që ka publiku mbi funksionin që ata kanë. Mendoj se kjo është plotësisht e arritshme.
• Nje tjeter institucion i sulmuar eshte ai i Presidentit te Republikes, i cili sipas Kushtetutes eshte uniteti i kombit dhe mbi partite. Sipas jush a e ka demtuar ky sulm imazhin e Shqiperise jashte?
Mendoj se është pjesë e të njëjtës histori. Institucioni i Presidentit mban një funksion të vecante në cdo vend dhe jo më pak në Shqiperi ku Presidenti ka një përgjegjesi te rendesishme, ai ështe mbrojtesi i disa institucioneve te drejtesise dhe i disa agjensive te tjera kyce. Kështu që përsëri mendoj se është e rëndësishme që institucioni i presidentit të respektohet dhe që roli i tij të kuptohet sic duhet dhe të adresohet në mënyrë kushtetuese, në mënyrë të respektuar dhe që të realizohet uniteti dhe qëllimi i përbashkët.
• Por pas ketyre institucioneve qendrojne njerez, politikane, te cilet e shohin njeri-tjetrin jo thjesht si perfaqesues institucionesh por edhe si konkurente politike. Si mendoni, a eshte dobesuar roli i Presidentit pas ketyre sulmeve?
Roli i Presidentit është përcaktuar nga Kushtetuta. Dhe sic e thatë dhe ju ideja është që Presidenti të jetë figurë uniteti. Nuk ka dyshim që kjo është e vështire të arrihet në një demokraci relativisht të re. Por kjo duhet të jetë aspirata. Nuk mund të jetë për individe apo luftë politike. Këto pozicione dhe institucioni i Presidentit janë tepër të rëndësishëm. Edhe aspirata për anëtarësim në BE është tepër e rëndësishme për tu humbur në luftëra personale.
• Cili eshte opinioni juaj mbi reformen me te fundit kushtetuese qe te dy lideret e dy partive kryesore PS dhe PD ndermorën vecanerisht per zgjedhjen e Presidentit?
Shikoni, reforma tashmë ështe bërë. Është vendosur një sistem. Por kjo nuk është në kundërshtim me idenë dhe frymën e Kushtetutes që Presidenti duhet të jetë figurë e unitetit. Kjo ka shumë rëndësi. Kjo rëndësi duket akoma më shumë kohët e fundit kur situata është polarizuar më shumë. Pra ky rol është vërtet i rëndësishëm. Unë shpresoj që në zgjedhjen e këtij viti kjo frymë të karakterizoje zgjedhjen e Presidentit të ri.
• A mendoni se menyra se si Shqiperia do te zgjedhe Presidentit e ri do te ndikoje tek procesi i integirmit ne BE?
Metoda apo procesi është përcaktuar në Kushtetutën tuaj dhe nuk eshte detyra e BE të diktojë. Ajo cfarë kemi thënë qarte është se në cdo aspekt reforme apo të politikës në këtë vend, ne presim të shohim prova të bashkëpunimit dhe qëllimeve të përbashkëta. Pra një sens kombëtar. Të njëjtën gjë duam të shohim në zgjedhjen e Presidentit. Do të ishte dicka e mire, madje thelbësore, që kjo figurë të reflektojë kete sens bashkimi pra që ai apo ajo, kushdo qoftë , gëzon mbështetje të gjerë nga politika apo dhe më tej.
• Po ne qofte se nuk do zgjidhet ne kete menyre, pra nuk do jete figure e unitetit kombetar a do te ndikoje kjo ne marrjen e satusit kandidat?
Është Komisioni Europian ai që do te vlerësojë dhe jape notën për progresin e Shqipërise, por sic e thashë Kushtetuta juaj përcakton edhe idenë se si duhet të jetë Presidenti edhe procesin e zgjedhjes së tij, dhe nuk na takon neve ta sfidojmë këtë. Por ajo cfarë ne presim gjerësisht dhe jo vetëm, për zgjedhjen e Presidentit, është sensi i angazhimit jo thjesht për standartet që kërkon BE, por për frymën, për vlerat e BE.
• Por sipas Kushtetutes dhe sipas PD-se edhe 71 vota mjaftojne per te zgjedhur Presidentin e ri ne raundin e katert, por nderkohe ambasadoret e huaj kane ftuar te dyja partite kryesore politike te arrijne nje konsensus dhe sic e tha Ambasadori amerikan nje konslutim aktiv. Cfare do te thote kjo? Respektoni Kustetuten apo beni konsultime per kete?
Nuk mendoj se këto të dyja përjashtojnë njëra-tjetrën. Mendoj se fryma e Kushtetutës është e qartë. Ideja është që Presidenti të jetë figurë e unitetit kombëtar. Duhet të pyesni Ambasadorin amerikan se cfarë saktësisht do të thote ai me konsultime aktive. Ndjesia e ndërkombëtarëve është se do të ishte mirë që procesi që do shoqëroje zgjedhjen e Presidentit të jete gjithëpërfshires dhe bashkëpunues. Ky është mesazhi jonë. Por mund të pyesni edhe koleget e tjerë.
• Vura re se ju keni deklaruar qe Presidenti i ri mund te vije edhe nga jashte politikes, mund te jete nje akademik apo nga shoqeria civile etj. A mendoni se polarizimi i tanishem, politika e tanishme do ta lejojne kete?
Juve keni shembuj ku Presidenti ka ardhur nga jashtë politikës, kështu që kjo gjë është e mundur, varet nga partitë politike, varet nga deputetet të vendosin për personin që duan .
• Si mundet qe drejtesia te fitoje besimin e publikut ndersa sondazhet tregojne per nivel te larte korrupsioni ne drejtesi dhe se nuk mund te kemi drejtesi ne Shqiperi?
Është e qartë se gjykatat, prokurorët, punonjësit e policisë duhet të kenë besimin e qytetarëve . Kjo është themelore për funksionimin e duhur të demokracisë. Mund të arrihet në një sërë mënyrash. Kërkon një qasje të plotë e cila mbështetet nga të gjithë aktorët. Nuk është e drejtë të kapemi vetëm pas njërës nga hallkat dhe ti fajeëojme ata për rezultatin. Nëse ka probleme kjo tregon që ka disa cështje më të gjëra. Mund të jetë mënyra se si politika emëron gjyqtarët, mund të jetë cështja e imuninetit etj. Është shumë e rëndesishme që të rivendoset besimi. Kjo do të kërkojë disa hapa konkret dhe të prekshëm. Mendoj se publiku kërkon ta shohë këtë. Mendoj se duhet te jetë në dorë të ekspertëve dhe jo thjesht te politikaneve per te gjetur se cilat jane masat qe duhen marre.
• Britania ka qene shume aktive duke ndihmuar drejtesine tone me eksperte. Por gjate kerkimeve te mia per emisionin gjeta edhe disa zera kritike qe thone se cfare vlere ka te ndihmohet nje syistem i korruptuar, kur keshilla dhe ndihma qe ju jepni shkon tek njerezit e gabuar?
Së pari, të thuash që i tërë sistemi është i korruptuar, është gabim. Institucionet janë të ndërtuara. Aty ka disa njerëz shumë të mirë dhe çelësi është që tani ti fuqizojme ata dhe të shkulim nga rrënjët problemet që mund të jenë. Ajo cfarë jemi munduar të bëjmë me ekspertet është të identifikojmë problemet dhe disa zgjidhje. Ne kemi punuar me Gjykatën e Lartë për të parë se si mund të përmiresohet eficenca e tyre. Ata jane të mbingarkuar, për nje sëre arsyesh, dhe njëri nga hapat që mund të ndihmojë në përmirësimin e punës së tyre do të ishte reduktimi i kësaj mbingarkese. Por ka edhe masa të tjera dhe ideja e kontaktit midis ekspertëve ështe të eksplorohet ne menyre te qete dhe te paanashme për të gjetur se cfarë mund të behet konkretisht pertej retorikës dhe toneve te larta.
• Cili eshte problemi kryesor qe kane gjetur ekspertet tuaj brenda sistemit?
Nuk ka vetem një cështje të vetme. Dhe natyrisht ata kanë pare elementë të ndryshem te sistemit . Vlerësimi i tyre është ashtu sic thuhet edhe ne opininin BE-së në vitin 2010 dhe që u përditësua në Raportin e Progresit. Ajo që kane gjetur ekspertët janë disa nevoja për reformë. Njëra nga fushat e dukshme është ajo e imunitetit. Këtë ju e keni dëgjuar edhe nga shumë te tjerë jo vetëm nga ekspertet britanike. Kjo cështje duhet trajtuar. Nuk ështe fjala vetëm për imunitetin e gjykatësve por edhe të deputetëve, dhe zyrtarëve publikë.
• A duhet hequr imuniteti?
Duhet limituar ! Ky është koncepti që bien dakort shumica e njerëzve. Ky ishte edhe rekomandimi nga Projekti Paka i Këshillit të Europës. Bën sens. Këtë koncept kemi ne në Britani.
• Ne Britani eshte i limituar?
Po, është i limituar. Ne në Britani kemi imunitet funksional . Gjykatësit apo zyrtarët kanë imunitet brenda detyrave zyrtare që kryejnë por jo jashtë kësaj, pra nuk kanë licensë të bëjnë cfarë të duan, nuk kanë imunitet jashtë detyrës zyrtare.
• Vitin e kalur nje gjykates u vra ne Vlore. Deri tani nuk ka te akuzuar, nuk jane gjetur autoret. Cfare efekti jep kjo tek opinioni publik?
Cdo cështje meriton vëmendjen e duhur, qoftë kjo në lidhje me gjykatës apo me një qytetar të thjeshtë. Është shumë e rëndësishme për familjen e gjykatësit Konomi që kjo cështje të hetohet sic duhet dhe fajtorët te vihen para drejtesise.
• Nje fraze qe e thone shpesh nderkombetaret por edhe disa segmente te politikes shqiptare eshte kultura e mosndeshkimit. Cfare i thote Britanise kjo kulture mosndeshkimi?
Shkëput fillin e sundimit të ligjit. Është kundër parimit që të gjithë janë të barabartë përpara drejtësise dhe asnjë nuk qëndron mbi ligjin. Jep idenë se disa njerëz janë mbi ligjin sepse kanë një post të caktuar apo kanë pushtet. Nuk është kulturë demokratike. Të gjithë duhen të trajtohen njësoj, dhe secili duhet të ketë akses në drejtësi. Ky duhet të jetë qëllimi.
• Përfshihen këtu edhe politikanët?
Absolutisht po.
• Flasim tani per biznesin britanik dhe Shqiperine. Kjo ka lidhje edhe me ceshtjet e drejtesise, korrupsionit etj sespe qe nje investitor te vije ne nje vend ai kerkon siguri se nuk do kete probleme prej korrupzionit apo ceshtjeve ligjore. Kur do te vijne bizneset britanike per te investuar seriozisht ne Shqiperi?
Ata po vijnë. Disa janë këtu. Kemi kompani si Vodafone, e cila është me qendër në Britani. Ka investime serioze por duam të shohim më shumë. Organizuam një forum ekonomik kohët e fundit për të stimuluar jo vetëm interesin por edhe diskutime rreth hapave apo masave që mund të merren për të nxitur më shumë investime. Disa nga këto masa janë identifikuar tashmë nga të tjerët, si për shembull Banka Botërore apo BE e analizojne me kujdes dhe vazhdimisht mjedisin e biznesit. Ju keni te drejte, një nga gjërat që cdo biznes kërkon është një nivel garancie. Ata janë të përgatitur të marrin risk, por jo një risk krejt të hapur. Pra, duan një kuadër rregullues, një masë garancie që kontratat do zbatohen. Nëse ka korrupsion kjo i largon edhe investitoret. Ka rëndësi të kuptohet që të paktën në Britani por edhe më gjerë, bizneset shohin me kujdes se në cfare drejtimi ecën një vend. Për shembull fakti që Shqiperia është në rrugën drejt BE-së, është tepër i rëndësishme sepse bizneset shohin që ka potencial. Por edhe ritmi dhe shpejtësia e progresit drejt BE-së do të influencoje dhe tek vendimet e investitorëve për të ardhur apo jo.
• Ne cilat fusha ka me shume interes nga investitoret britanike?
Ka një sërë fushash, sektori i energjisë është një nga ata dhe ka zhvillime të reja që duken premtuese, turizmi ka interes. Po ashtu fusha e informimit dhe komunikimit. Ne kemi identifikuar disa fusha që i kemi publikuar në një Guide për biznesin britanik, të cilën e kemi prodhuar në bashkepunim me zyrat tona në Kosove dhe Maqedoni. Por kjo nuk limitohet me kaq. Vetë biznesi është i aftë të gjejë mundësitë. Ajo që bëjmë neve është lehtësimi i kontakteve.
• Verehet, porta e pare per keto biznese eshte ambasada britanike. Ne listen pro dhe kunder, cilat jane gjerat kunder qe ju i thoni bizneseve britanike?
Bizneset bëjne disa kërkime paraprake para se të vijne, por një nga gjërat që del shpesh ne pah dhe nuk do ju cudisë sepse është thënë edhe në vlerësimin e BE-së është cështja e titujve të pronësise dhe kontratave. Është themelore që biznesi të dijë cfarë ka në pronësi, dhe kushtet e pronësisë.
• Si mund ta thoni me pak fjale punen tuaj ne Shqiperi?
Është e vështirë të përshkruaj Shqipërine me dy fjalë. Është një vend magjepsës me potencial të madh. Ka qenë sfiduese të punosh këtu por edhe tepër e vlefshme. Kam kaluar mirë por kam ende punë për të bërë përpara se të largohem dhe jam e fokusuar aty. Por pres me kënaqesi të shikoj përparimin e Shqipërise dhe të mbetem në kontakt me zhvillimet këtu.
• Kush do te jete vendi i ardhshem?
Nuk e di ende por jam e sigurtë se nuk do jetë shume larg nga Shqipëria dhe me siguri do të kthehem në Shqiperi dhe rajon në te ardhmen e afërt.
• Dhe pyetja e fundit ka lidhje me bashkepunimin dhe komunikimin tuaj me politikanet shqiptare. Si ka qene ky bashkepunim me kryeministrin shqiptar Zotin Berisha?
Ne kemi marrdhënie shumë te mira ashtu edhe sic pritet nga një ambasador Ai dhe ekipi i tij kanë qenë të hapur për kontakte dhe këshilla dhe jam shumë mirënjohëse ndaj tij, qeverisë dhe autoriteteve shqiptare që më kanë dhënë këtë mundësi dhe që e kane bërë këtë pjesë të punës time të lehtë.
• Dhe marrëdhënia me liderin e opozites Zotin Rama?
Është e njëjta gjë. Është e rëndësishme që ambasadori dhe ambasada të kenë kontakte me të gjithe aktoret politikë, ku lideri i opozitës ka një rol dhe status të vecantë. Pra përsëri them se kam patur kontakte të mira, diskutime të hapura dhe besoj se i kam bërë këto diskutime me të gjithë liderët politike nga pozicioni i një miku konstruktiv duke ofruar këshilla dhe mendime të hapura kur ka qenë nevoja.
• A keni një mesazh për shqiptaret, sidomos për të rinjtë që të jenë motori i ndryshimit?
Nuk besoj se keni nevojë për ide nga të huajt. Keni mjaft ide dhe talent në vendin tuaj. Përdorini!
